پرورش خرمای ۲هزار ساله از بذرهای باستانی

1

دو هزار سال پیش، بازرگانان در جاده‌های خاکی یهودیه (Judea) خرما حمل می‌کردند، بی‌آن‌که بدانند چند هسته‌ افتاده، روزی به نور باز خواهند گشت.

امروز، همان بذرها اکنون بلندتر از یک انسان قد کشیده‌اند، و برگ‌های نازکشان بر فراز صحرای «عَرَواه» در جنوب اسرائیل در باد می‌رقصند.

مطالعه‌ای جدید بر بذرهای باستانی

مطالعه‌ای نوین، موفقیت در جوانه‌زنی این بذرهای کهن را مستند کرده و ریشه‌های ژنتیکی آن‌ها را تا گونه‌های فراموش‌شده درخت خرمای یهودیه ردیابی کرده است.

بذرهایی که از دل امپراتوری‌های فراموش‌شده سربرآوردند

نقش پزشکان و دانشمندان

• دکتر سارا سالون از مرکز پزشکی هداسا و دکتر الین سولووی از مؤسسه عروه، نخستین بار یکی از این بذرهای باستانی را در سال ۲۰۰۵ وادار به جوانه‌زنی کردند.
• این درخت که «متوشَلاح» نام گرفت، آغازگر بازگشت درختان خرمای ۲هزار ساله بود.

همراهان متوشلاح

• پس از او، درختان ماده‌ای مانند «هانا» نیز جوانه زدند. این درختان می‌توانند در صورت گرده‌افشانی با متوشلاح، میوه بدهند.

منشأ بذرها

• بذرها از حفاری‌های باستان‌شناسی در قلعه «مسادا» و غارهای صحرایی اطراف آن جمع‌آوری شدند؛ جاهایی که شورشیان یهودی، مرگ را به اسارت رومیان ترجیح دادند.
• شرایط خشک و خالی از رطوبت منطقه باعث شد بذرها از پوسیدگی و آفت در امان بمانند تا روزی به خاک امروزی برسند.

بیدار کردن تاریخ: روند احیای بذرها

فرآیند جوانه‌زنی

• تیم پژوهش ابتدا بذرها را در آب گرم خیساند، سپس در محلول‌های مغذی و هورمون رشد قرار داد و در خاک استریل کاشت.
• برخی بذرها ظرف ۸ هفته جوانه زدند، در حالی‌که برخی دیگر تا شش ماه دانشمندان را در انتظار گذاشتند.

تعیین سن بذرها

• برای تعیین سن دقیق، از آزمون کربن-۱۴ استفاده شد که قدمت بذرها را بین قرن چهارم پیش از میلاد تا قرن دوم پس از میلاد تأیید کرد.
• نهال‌ها به گلخانه‌ای قرنطینه منتقل شدند تا در شرایطی مشابه دشت‌های سیلابی باستان، رشد کنند: نور خورشید کویری و آب بدون نمک.

شواهد ژنتیکی از گذشته

مقایسه با بذرهای مدرن

• بذرهای باستانی حدود ۳۰٪ بزرگ‌تر از بذرهای خرمای امروزی بودند، که با نوشته‌های رومی درباره خرمای بزرگ و شیرین یهودیه مطابقت داشت.
• پوسته ضخیم این بذرها مانع ورود اکسیژن و حمله میکروب‌ها شده، که دلیل اصلی طول عمرشان است.

تولد متوشلاح

• زمانی که متوشلاح نخستین برگ خود را باز کرد، به قدیمی‌ترین بذری تبدیل شد که تاکنون تحت مراقبت انسان جوانه زده است.

ژن‌خوانی درختان باستانی

توالی‌یابی DNA

• پس از قوی شدن نهال‌ها، پژوهشگران با استفاده از توالی‌یابی DNA، ژنوم کامل آن‌ها را ساختند.

نتایج ژنتیکی

• گونه‌های شرقی در قرون نخستین غلبه داشتند، اما بذرهای متأخر حاوی ژن‌هایی از شمال آفریقا و بین‌النهرین بودند.
• این ترکیب ژنتیکی نشان می‌دهد که کشاورزان یهودی نژادهای مرغوب خارجی را وارد کرده و آن‌ها را با گونه‌های نر بومی گرده‌افشانی می‌کردند.

اهمیت این یافته‌ها

• این اطلاعات، سرنخ‌هایی برای اصلاح‌گران ژنتیکی جهت بهبود مقاومت در برابر خشکسالی، آفات و تقویت شیرینی کاراملی خرما فراهم می‌کند.

درس‌هایی از ماندگاری شگفت‌انگیز بذرها

نمونه‌هایی از دیگر بذرهای احیاشده

• در سال ۲۰۱۲، دانشمندان روسی گلی را از میوه‌ای که ۳۲۰۰۰ سال در خاک منجمد شده بود، پرورش دادند.
• در دهه ۱۹۹۰، گیاه‌شناس آمریکایی «جین شن میلر» یک بذر لوتوس را پس از ۱۳۰۰ سال خواب در دریاچه‌ای خشک‌شده در چین بیدار کرد.

عوامل مؤثر در ماندگاری بالا

• پوسته محافظ، ذخیره‌سازی در محیط سرد یا خشک، و سطح پایین اکسیژن، همگی باعث طول عمر بسیار فراتر از استانداردهای کشاورزی می‌شوند.

طعمی از تاریخ: بازگشت خرمای کتاب مقدسی

نخستین میوه پس از دو هزاره

• در سال ۲۰۲۰، «هانا» نخستین خوشه خرمای خود را پس از دریافت گرده متوشلاح تولید کرد.
• داوطلبان طعم آن را شیرین و لطیف با رایحه عسل توصیف کردند.

آینده‌ای خوشمزه؟

• اگر برداشت‌های بعدی هم این کیفیت را تأیید کنند، سرآشپزها و کشاورزان می‌توانند خرمای اصیل «کتاب مقدسی» را از تل‌آویو تا نیویورک معرفی کنند.
• دکتر سالون تأکید می‌کند که این درختان هنوز کپی دقیق اجداد عصر آهن خود نیستند، چراکه در گذشته تکثیر گیاهان از طریق شاخه‌زایی (نه بذر) انجام می‌شده است.

اهمیت امروزین ماندگاری بذرها

نقش بانک‌های بذر

• بانک‌های بذر مدرن، تنوع محصولات را برای مقابله با شوک‌های اقلیمی، بیماری‌ها یا جنگ ذخیره می‌کنند.
• بقای بذرهای خرما به مدت دو هزار سال نشان می‌دهد که انبارهای خنک و خشک می‌توانند امنیت غذایی را حتی بیشتر از اهداف فعلی (چند دهه) تضمین کنند.

پیوند با میراث فرهنگی

• دیدن این درختان زنده که زمانی در عصر معبد دوم اورشلیم نور خورشید دیده‌اند، گذشته را بدون شیشه‌های موزه لمس‌پذیر می‌کند.

نتیجه‌گیری: آینده‌ای از دل گذشته

• این پروژه نه‌تنها از روی کنجکاوی آغاز شد، بلکه اکنون ارزش‌هایی فراتر از نوستالژی دارد.
• سرنخ‌های ژنومی این درختان می‌توانند به توسعه گونه‌هایی مقاوم به گرما در سیاره‌ای گرم‌تر کمک کنند.
• و شاید، این نهال‌های سرسخت بتوانند باغ‌های خرمایی را که در خطر شوری خاک و آفات هستند، نجات دهند.

این مطالعه در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.