سرنوشت‌ متضاد دو دریاچه در فاصله نزدیک به هم / چرا وان زنده است و ارومیه خشک ؟

به گزارش رکنا، در حالی که تصاویر ماهواره‌ای از خشکی کامل دریاچه ارومیه به صورت گسترده در رسانه‌های ایران منتشر شده‌اند، کمتر از ۴۰۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر، دریاچه وان ترکیه همچنان با قدرت پابرجاست و به عنوان زیستگاه پرندگان، آبزیان و یک جاذبه طبیعی بی‌نظیر شناخته می‌شود. این دو دریاچه که تنها ۳۰۰ کیلومتر از یکدیگر فاصله دارند، سرنوشت‌هایی کاملاً متفاوت داشته‌اند.

بحث‌های متناقض درباره آینده دریاچه ارومیه؛ “آیا برنامه‌ای برای احیا وجود دارد؟”

پرسشی اساسی وجود دارد: چرا دریاچه وان هنوز زنده مانده، ولی دریاچه ارومیه به مرز نابودی رسیده است؟

مقایسه‌ای میان مشخصات دو دریاچه

بر پایه اطلاعات هواشناسی و مطالعات علمی، یکی از عوامل کلیدی در بقای یک دریاچه در اقلیم خشک یا نیمه‌خشک، عمق متوسط آن است. جدول زیر نشان‌دهنده مقایسه عمق و حجم آب دو دریاچه است:

دریاچه وان با وجود مساحت کمتر در مقایسه با ارومیه، عمق بسیار بیشتری دارد و به دلیل همین عمق، توانسته آب بسیار بیشتری را ذخیره کند؛ به طوری که حجم آب وان حدود ۱۲ برابر ارومیه است. این عمق بالا باعث می‌شود که تبخیر کمتر تأثیر مخربی بر حجم کلی آب داشته باشد.

میزان تبخیر سالانه

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار، تبخیر سالانه است که در اقلیم منطقه نقش مهمی ایفا می‌کند. دو دریاچه تقریباً میزان تبخیری برابر و حدود ۱۰۰۰ میلی‌متر در سال دارند:

تبخیری مشابه با این شرایط، اما تفاوت در عمق و حجم کل آب باعث شده که اثرات تبخیر در وان کمتر باشد. در حالی که برای ارومیه، کاهشی شدید در سطح و ذخایر آبی آن رخ داده است. کاهش ورود آب به ارومیه به معنی کاهش ذخیره آن است؛ در حالی که وان با وجود تبخیر، به لطف عمق زیاد همچنان آب کافی برای تداوم بقای خود دارد.

بحران مدیریت منابع آب در ایران

بسیاری از کارشناسان معتقدند علت اصلی خشکی ارومیه، سوءمدیریت منابع آبی بوده است. حوضه آبریز ارومیه با ساخت بیش از ۴۰ سد و هزاران چاه غیرمجاز کشاورزی فشار زیادی را تحمل کرده است. طبق آمار، تنها ۲ تا ۳ میلیارد متر مکعب آب سالانه باید وارد ارومیه شود تا تبخیر جبران شود، اما این مقدار در بسیاری از سال‌ها تأمین نشده است.

در سوی دیگر، حوضه آبریز وان با مدیریت متفاوت، شامل محدودیت جدی برداشت آب از رودخانه‌ها و نبود سدهای زیاد، توانسته دریاچه را حتی در سال‌های خشک حفظ کند.

عوامل بحران در ارومیه

در یک نگاه می‌توان گفت: “وان عمق دارد، ارومیه ندارد؛ وان مدیریت دارد، ارومیه نه.”

عمق طبیعی وان آن را در مقابل تبخیر مقاوم کرده است، در حالی که نبود هم‌خوانی میان توسعه کشاورزی، مدیریت منابع آب و حفاظت زیست‌محیطی در ایران، ارومیه را به خشکی کامل رسانده است. حجم محدود آب ارومیه به شدت تحت تأثیر تبخیر قرار گرفته و بدون تأمین مناسب، افت سطح آب اتفاق افتاده است.

اما در کنار مدیریت صحیح، نمی‌توان از عمق دریاچه نیز چشم‌پوشی کرد. دریاچه وان به دلیل عمق بالا و ظرفیت ذخیره زیاد، کاهش بارندگی یا افزایش تبخیر را بهتر تاب آورده است، در حالی که ارومیه با عمق کم، بسیار آسیب‌پذیرتر بوده است.

درس‌هایی از وضعیت دو دریاچه

پاسخ به این سؤال که چرا ارومیه خشک شده و وان زنده مانده، به عوامل گوناگونی از جمله عمق، مدیریت منابع آب و توسعه پایدار مرتبط است. تفاوت در ویژگی‌های هیدرولوژیکی و مدیریتی باعث شده وان همچنان به عنوان اکوسیستمی پایدار عمل کند، در حالی که ارومیه به مرز نابودی رسیده است.

منابع:

Investigation of recent level changes in Lake Van using water balance, LSTM and ANN approaches 2024

estimation of evaporation for lake van

Climate change or irrigated agriculture – what drives the water level decline of Lake Urmia

Unsustainable Anthropogenic Activities: A Paired Watershed Approach of Lake Urmia (Iran) and Lake Van (Turkey)

Studying the Changes in the Hydro-Meteorological Components of Water Budget in Lake Urmia