راز تفاوت یهود و بنی اسرائیل در قرآن

فصل دوم، اپیزود اول

چرا خداوند در بعضی آیات از عبارت «یهود» استفاده کرده و در بعضی آیات دیگر از واژه‌ی «بنی اسرائیل»؟ آیا این دو کلمه به دو گروه متفاوت اشاره دارد؟

این کتابیست که برای شما نازل شده تا در آن تدبیر کنید و هر بخش آن برای شما پند و عبریست. به همین دلیل با سری جدید پادکست کتاب همراه باشید تا دوباره در آیات این کتاب پندآموز سفری داشته باشیم و با یکی دیگر از نکات جالب و جذاب قرآن آشنا شویم.

 بنی اسرائیل یا یهود؟

«اسرائیل» واژه ای است عبری که به صورت «اسرائین»، «اسرال» و نیز خوانده شده. همچنان که میکائیل به صورت «مِکال» و «مَکال» تلفظ شده است. اگرچه برخی از واژه پژوهان تلاش کرده‌اند این واژه را عربی و برگرفته از «سری ـ یسری» به معنای سفر کردن در شب بدانند و وجه این نام گذاری را فرار یعقوب به دلیل ترس از برادرش و سفر شبانه او ذکر کرده اند، ولی بسیاری از لغت شناسان، به ویژه واژه پژوهان زبان های عجمی در قرآن با دلایلی مانند ختم واژه به «ئیل»، اختلاف در قرائت و نوع صیغه آن، به عبری یا سریانی بودن این واژه ایمان دارند. با اغماض از وجه نام گذاری، شکی نیست که «اسرائیل» نام دیگری برای یعقوب پیامبر است. به هر حال، اینکه مراد از بنی اسرائیل فرزندان و نوادگان یعقوب پیامبر هستند نکته ای پذیرفته شده و مورد اتفاق همه پژوهشگران است. 

یهودیان و به پیروی از آنان، مسیحیان بر این باورند که «اسرائیل» نامی است عبری برای یعقوب بن اسحاق که به معنای «با خدا کشتی می گیرد» یا «خدا کشتی می گیرد» و «مقاوم و پیروز در نزد خدا و مردم» آمده است. به نقل از عهد عتیق، این نام گذاری به دنبال مصارعه شبانه یعقوب با خدا یا فرشته خدا در «فنوئیل» بوده است. کاربرد ترادفی اسرائیل و یعقوب به گونه ای است که در بسیاری از اشعار عبری، به ویژه در عهد عتیق، استفاده از «یعقوب» و «اسرائیل» در صدر و ذیل ابیات به صورت جانشین به وفور یافت می شود. البته برخی از واژه شناسان کتاب مقدّس با تفکیک «اسرائیل» به دو بخش «ئیل» به معنای خدا و «اسرا» به معنای عبد و بنده، آن را به معنای «بنده خدا» دانسته اند.
اگرچه ترکیب «بنی اسرائیل» قرآنی است و این اصطلاح به صورت مرکّب نخستین بار در قرآن به کار رفته، اما در کتاب مقدّس، حکایات گوناگونی درباره فرزندان و نوادگان یعقوب بیان شده است. قاموس نگاران عهدین سه کاربرد برای بنی اسرائیل در کتاب مقدّس یافته اند: نسل اسرائیل (یعقوب) گروهی از مؤمنان که اولاد روحانی خدا به شمار می آیند و ملک اسرائیل یا اسباط دهگانه برای جدایی آنان از یهودا. اما آنچه از این کاربردها رواج بیشتری دارد و به صورت مطلق از این لفظ فهمیده می شود معنای نخست این اصطلاح است. در کتاب مقدّس، از دوازده پسر یعقوب با نام های رئوبین، شمعون، لاوی، یهودا، دان، نفتالی، جاد، اشیر، یساکار، زبولون، یوسف و بنیامین نام برده شده است. همچنین دختری به نام دینه از فرزندان اوست.

در قرآن برای اشاره به قوم و نژاد یهود (که به اشتباه به دین و پیروان موسی اطلاق شده)، از دو واژه‌ی یهود و بنی اسرائیل استفاده شده است. حال سوال این است که یهود کدام است و بنی اسرائیل کدام؟ چرا در دو مقطع زمانی متفاوت این قوم و نژاد با دو اسم خطاب شده‌اند؟ اگر یهودیت دین نیست و پیروان موسی کلیمی (موسوی) هستند، پس چرا در کنار نصارا از واژه‌ی یهود استفاده شده و دیگر آن که پس بنی اسرائیل چه کسانی هستند؟ تنها نوادگان 12 گانه‌ی یعقوب (اسرائیل)؟!

به همراه مهمان این برنامه، جناب حجه الاسلام والمسلمین مصطفی موسی شعار، مدرس و رئیس حوزه‌ی امام حسن(شفق) تهران، در این اپیزود، مفصل به این سوالات پاسخ دادیم.