چرا باید ورود کودکان زیر ۱۵ سال به فضای مجازی ممنوع شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، محمدمهدی سیدناصری حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در یادداشتی بدین مضمون نوشت:

کودکی، لطیف‌ترین لایه‌ی هستی انسان است؛ جایی که تخیل می‌روید، معنا شکل می‌گیرد و جهان هنوز با نرمی و حیرت درک می‌شود. اما امروز، این فصلِ درخشان زندگی در محاصره‌ی نور‌های سردِ صفحه‌نمایش‌ها قرار گرفته است. کودکِ امروزی، پیش از آنکه واژه‌ی دوستی را بفهمد، «دنبال‌کننده» را می‌شناسد؛ پیش از آنکه از جهان بپرسد، از موتور جست‌و‌جو می‌پرسد. او در جهانی قدم گذاشته است که تصویر جای تجربه را گرفته، و هیجانِ مجازی جای عاطفه‌ی واقعی را. در پسِ این دگرگونی آرام، بحرانی پنهان می‌جوشد: فروپاشی تدریجی مرز میان رشد طبیعی و غوطه‌وری زودهنگام در جهان دیجیتال. اگر قانون، خانواده و نظام آموزشی دیر بجنبند، نسلی خواهیم داشت که در دنیای اطلاعات غرق است، اما از درک خویشتن تهی. اینجاست که پرسش سرنوشت‌ساز سربرمی‌آورد: آیا زمان آن نرسیده است که ورود کودکان زیر ۱۵ سال به فضای مجازی ممنوع شود؟

در فلسفه‌ حقوق کودک، اصل تناسب رشد با مسئولیت بنیادین است. کودک زیر ۱۵ سال هنوز در مرحله‌ی تثبیت شخصیت، درک اخلاقی و تمایز واقعیت از بازنمایی است. حضور در محیطی که بر رقابت، مقایسه و تأییدطلبی بنا شده، او را در معرض بحرانی می‌گذارد که روان‌شناسان آن را «فرسایش هویت» می‌نامند. فضای مجازی با الگوریتم‌های هوشمند، کودک را نه آزاد، بلکه وابسته می‌کند؛ او را در چرخه‌ی بی‌پایانِ دیده‌شدن و تأیید شدن اسیر می‌سازد.

 در چنین وضعی، سخن از «آزادی دیجیتال کودک» بیشتر شبیه توهمی شیرین است تا حقیقتی انسانی. قانون، پاسدار آزادی نیست اگر نتواند مرز‌های آن را تعیین کند.

همان‌گونه که ورود کودک به مشاغل سنگین یا محتوای بزرگسالان ممنوع است، ورودش به محیطی که داده‌هایش به کالای تجاری بدل می‌شود نیز باید محدود گردد. شبکه‌های اجتماعی امروز، کارخانه‌های عظیم استخراج داده‌اند؛ کودک در آنها، هم مخاطب است، هم محصول. سکوت قانون در برابر این واقعیت، سکوت در برابر بهره‌کشی مدرن از کودکی است. بنابراین، ممنوعیت حضور زیر ۱۵ سال در فضای مجازی نه محدودسازی آزادی، بلکه بازگرداندن معنا به آزادی است.

پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که مغز کودک تا حدود پانزده‌سالگی هنوز در مرحله‌ی رشد شبکه‌های عصبیِ مسئول تمرکز، خودمهاری و داوری اخلاقی است. در این سن، هر محرک شدیدِ هیجانی، ردّی بلندمدت بر ذهن می‌گذارد. فضای مجازی، با سرعت، حجم و تنوع بی‌سابقه‌ی محرک‌ها، ذهن کودک را در معرض اضطراب، اعتیاد، و احساس ناکافی بودن قرار می‌دهد.

نتیجه آن است که کودکی، به جای بازی در کوچه و خیال‌پردازی در طبیعت، در حصار اعداد و اعلان‌ها اسیر می‌شود. تصمیم دانمارک برای ممنوعیت دسترسی کودکان زیر ۱۵ سال به شبکه‌های اجتماعی، نقطه‌ی عطفی در سیاست‌گذاری دیجیتال است. اما این الگو زمانی در ایران معنا می‌یابد که با بافت فرهنگی، خانوادگی و آموزشی کشور درآمیزد. ایران نیازمند تدوین «منشور ملی حمایت از کودکی در فضای مجازی» است؛ منشوری که آموزش، نظارت و قانون را در یک نظام منسجم گرد آورد و میان رشد، آزادی و امنیت توازن برقرار کند.

کودکی را نمی‌توان بازآفرید. اگر امروز در برابر هجمه‌ی بی‌رحمانه‌ی فضای مجازی از آن پاسداری نکنیم، فردا نسلی خواهیم داشت که در دنیای ارتباطات بی‌پایان، از ارتباط انسانی ناتوان است. ممنوعیت ورود کودکان زیر ۱۵ سال به فضای مجازی، نه ترمز پیشرفت، بلکه سپر انسانیت است؛ تلاشی برای حفظ حقِ رشد طبیعی، آرامش روانی و سلامت اخلاقی. جامعه‌ای که کودکی را به بهای سرگرمی می‌فروشد، آینده‌ی خود را حراج کرده است. اکنون زمان آن رسیده که قانون‌گذاران، والدین و نهاد‌های آموزشی هم‌صدا شوند و بگویند: کودکی، حریم مقدس انسان است و هیچ فناوری، هرچقدر درخشان، حق ندارد از آن عبور کند.