سیلاب‌ها را به فرصت تبدیل کنیم٫ نقش حیاتی آبخیزداری در تأمین آب و کنترل خسارات

استاد دانشگاه شریف در گفت‌وگو با آنا:

استاد دانشگاه صنعتی شریف گفت: هدف آبخیزداری پیش‌بینی مسیر‌های احتمالی سیلاب و مهار آنها با روش‌های ساده مهندسی از جمله احداث خاکریز و سد‌های موقت است.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ آبخیزداری به مجموعه فعالیت‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که برای حفاظت و مدیریت منابع آب و خاک در یک منطقه خاص یا آبخیز در واقع منطقه‌ای که آب‌های سطحی آن به یک نقطه مشترک می‌ریزند، انجام می‌شود. هدف اصلی آبخیزداری، کنترل سیلاب‌ها، جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش نفوذ آب در زمین و بهبود کیفیت و کمیت منابع آبی است.

اجرای طرح‌های آبخیزداری فوایدی از جمله کنترل سیلاب و کاهش خسارات، جلوگیری از فرسایش خاک، تأمین آب پایدار و حفاظت از محیط زیست را در پی دارد، اما با وجود تمام این مواهب بروز سیل‌های گسترده در کشور همراه با خسارات‌های آن نمایشگر عدم اجرای کامل طرح‌های آبخیزداری است.

هدف از آبخیزداری چیست؟

مجید عباس‌پور، استاد دانشگاه صنعتی شریف و عضو هیئت مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا در این مورد گفت: هدف از آبخیزداری پیش‌بینی مسیر‌های احتمالی سیلاب و مهار آنها با روش‌های ساده مهندسی از جمله احداث خاکریز و سد‌های موقت است.

عباس‌پور توضیح داد: در این روش، مناطقی در مسیر سیلاب‌ها شناسایی می‌شوند و با ساخت خاکریز‌ها یا سد‌های کوچک، جریان سیلاب متوقف و آب جمع‌آوری می‌شود. این آب جمع شده به مرور به زمین نفوذ کرده و سطح آب‌های زیرزمینی را افزایش می‌دهد. این فرآیند نه تنها جلوی تخریب محیط‌های روستایی و شهری را می‌گیرد بلکه به عنوان یک ذخیره طبیعی آب نیز عمل می‌کند.

عضو هیات امنای پژوهشکده انرژی، آب و محیط زیست دانشگاه شریف، با اشاره به نمونه‌های موفق اجرای آبخیزداری، از سد احداث‌شده بر روی رودخانه سرباز در استان بلوچستان نام برد که توانسته است سیلاب‌های منطقه را مهار کند و مشکلات ناشی از آن را کاهش دهد. این نمونه نشان می‌دهد که حتی طرح‌های مهندسی ساده و کم‌هزینه می‌توانند تاثیرات مثبت بزرگی در کنترل سیلاب‌ها داشته باشند.

با این وجود عضو هیئت مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران، تاکید کرد:بسیاری از پروژه‌های آبخیزداری به دلایل مختلف همچون محدودیت بودجه، کم‌توجهی مسئولان و مشکلات مدیریتی، به صورت گسترده اجرا نشده‌اند.در سال‌های گذشته برنامه‌های متعددی برای آبخیزداری مطرح شده، اما به دلایل ذکر شده، این برنامه‌ها به نتیجه نرسیده و بسیاری از ظرفیت‌های بالقوه این حوزه مغفول مانده است.

نبود مدیریت صحیح و الگوی کشت مناسب

عباس‌پور همچنین به سهم بالای بخش کشاورزی در مصرف منابع آبی کشور اشاره کرد و گفت: بخش بزرگی از آب کشور صرف کشاورزی می‌شود، اما به دلیل نبود مدیریت صحیح و الگوی کشت مناسب، بهره‌وری آب در این بخش پایین است. به عنوان مثال او گفت در برخی مناطق هنوز کشت محصولاتی با نیاز آبی بالا مانند سیب‌زمینی رواج دارد در حالی که الگوی کشت بهینه و کم‌آب‌بر می‌تواند نقش مهمی در صرفه‌جویی آب داشته باشد.

عضو هیات امنای پژوهشکده انرژی، آب و محیط زیست دانشگاه شریف، این ناکارآمدی‌ها را ناشی از ضعف مدیریت و انتصابات غیرکارشناسی مدیران در بخش آب دانست و تاکید کرد:حل این مشکلات نیازمند تغییرات ساختاری و توجه جدی به برنامه‌ریزی بلندمدت است. توجه به آبخیزداری می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت پایدار منابع آب، مقابله با خشکسالی و حفظ محیط زیست ایفا کند.اجرای گسترده‌تر و هدفمندتر طرح‌های آبخیزداری، همراه با مدیریت صحیح منابع آب و اصلاح الگوی کشت، می‌تواند به مقابله با مشکلات کم‌آبی و سیلاب‌ها در کشور کمک قابل توجهی کند.