فردو کجاست و چرا اهمیت دارد؟

فرارو نوشت: فردو با نام رسمی «تاسیسات غنی‌سازی شهید علی محمدی»، مربی شهید علی‌زیرزمینی در دل کوهی نزدیک شهر قم است. حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری جنوب غرب تهران واقع شده است. این سایت، در عمق ۸۰ تا حدود ۹۰ متر زیر زمین، پیش‌تر پایگاه نظامی متعلق به سپاه پاسداران بود و بعدها به منظور غنی‌سازی اورانیوم استفاده شد.

تولید اورانیوم تا ۲۰ درصد از اوایل دهه ۱۳۹۰ در فردو شروع شد. طی دوره پسابرجام فردو قرار بود به مرکز تحقیقات تبدیل شود، اما از سال ۱۳۹۸ مجدداً غنی‌سازی بیش از این رقم بر اساس ادعای آژانس بین المللی انرژی اتمی در فردو ادامه یافت. 

چرا فردو اهمیت دارد؟

طراحی زیرزمینی و استحکام ساختاری فردو، یکی از امتیازات مهمی است که همیشه درباره این سایت هسته ای مطرح می شود. همواره این موضوع مورد تاکید بود که طراحی خاص فردو، این مرکز را در برابر حملات نیروی هوایی دشمن بسیار مقاوم کرده است. ظرفیت فردو برای بیش از ۲۹۷۶ سانتریفیوژ پیشرفته، از جمله IR‑۶، فردو را تبدیل به یکی از مراکز اصلی غنی‌سازی ایران کرده است. ادعای کشف ذرات اورانیوم غنی شده بالاتر از حد مورد توافق برجام در سال و همچنین ادعاهای مرتبط با احتمال فعالیت های نظامی ایران در این زمینه، یکی از مهمترین مناقشات ایران و غرب و ایران و آژانس طی سالهای اخیر است که عمدتا در رابطه با فردو مطرح شده است.

حمله اخیر آمریکا به فردو

در همان روزهای آغازین جنگ ایران و اسرائیل حملاتی به تاسیسات هسته ای ایران انجام شد اما بررسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی نشان داد این حملات تاثیر محسوسی روی فردو نگذاشته و تشعشاتی نیز در منطقه دیده نمی شود. اما ایالات متحده نیز با پیوستن به اسرائیل در جنگ علیه ایران عملیات «چکش نیمه‌شب» Midnight Hammer، عملیات گسترده ای علیه سایت های هسته ای ایران از جمله فردو انجام شد.

یکم تیرماه ۱۴۰۴ ساعت حدود ۲:۳۰ بامداد به‌وقت تهران، ارتش آمریکا با استفاده از ۷ فروند بمب افکن B‑۲ و بمب‌های ۳۰ هزار پوندی MOP، چند نقطه در فردو را هدف قرار داد. نیروهای امریکایی پس از حمله به فردو مدعی شدند با این حمله، ایران چند سال از برنامه هسته ای خود عقب افتاد. هرچند مقام های داخلی از جا به جایی بخش های عظیمی از اورانیوم غنی شده پیش از حمله آمریکا خبر دادند. ترامپ مدعی شده تاسیسات هسته ای فردو نابود شده است با این وجود مقامات ایرانی نظری متفاوت دارند. مقام های ایران می گویند آسیب «سطی و قابل جبران» است و دولت اعلام کرد که پاسخ محکمی برای این حملات خواهد داشت.

اظهارنظرهای گروسی درباره فردو، پیش از جنگ و پس از آن

قبل از جنگ رافائل گروسی در گزارشی که به شورای حکام ارائه کرده بود به صراحت از وجود نگرانی هایی در برخی سایت های هسته ای ایران صحبت کرده بود که باعث شد اغلب تحلیلگران داخلی این گزارش را کاملا ضد ایرانی و جانبدارانه ارزیابی کنند. بعد از حمله اسرائیل، مدیر کل آژانس انرژی اتمی، اعلام کرد «هیچ‌گونه رفتارخطرناک قابل مشاهده ای در سایت فردو یا راکتور هسته ای خنداب دیده نمی شود.» همین تناقض گویی بود که با واکنش برخی سران داخل کشور از جمله علی لاریجانی مواجه شد که معتقد بودند باید با گروسی در مجامع بین المللی برخورد شده و وی درباره این تناقض گویی ها پاسخگو شود.

بعد از پیوستن آمریکا به جنگ اسرائیل و ایران و حمله آمریکا به سه سایت هسته ای ایران، گروسی در جلسه اضطراری شورای امنیت که با محوریت «کاهش ایمنی و امنیت هسته‌ای در ایران» برگزار شده بود گفت که تا این لحظه هیچ نوع تشعشات گسترده و خطرناک برای سلامت انسان ها در منطقه دیده نمی شود. او توضیح داد که سایت هسته ای فردو به علت دارا بودن برق اضطراری داخلی، آسیب پذیری کمتری نسبت به مراکزی دارد که خاموشی برق دارند با این وجود تاکید کرد برای اطلاع از وضعیت زیرساخت ها باید بازرسی مستقیم انجام شود.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، می‌گوید:«نباید اجازه ایجاد چرخه‌هایی از تخریب و تلافی را داد و تنها راه حل موجود، به کار بستن دیپلماسی است. همچنین سازمان ملل بر لزم پیشگیری از حملات مسلحانه به سایت های هسته ای به علت احتمال آزاد شدن رادیواکتیو با عواقب بزرگ تاکید کرده است، با این وجود حملات به سایت های هسته ای ادامه دارد. برخی تحلیلگران ارشد سیاست خارجی از جمله حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم به فرارو گفته اند باید علیه اقدامات ترامپ و نتانیاهو علیه ایران که عواقب جانی و انسانی دارد، به کنوانسیون های حقوق بین الملل و دیوان بین المللی کیفری شکایت کرد.