تقلب در آزمون پذیرش دستیاری تخصصی پزشکی

به گزارش سلامت نیوز به نقل از شرق، آزمون پذیرش دستیاری تخصصی پزشکی، یکی از مهم‌ترین و رقابتی‌ترین آزمون‌های کشور، در سال ۱۴۰۴ با حواشی و اعتراضات گسترده‌ای همراه شده است. از ساعات اولیه پس از برگزاری آزمون، گزارش‌هایی مبنی بر احتمال نشت اطلاعات پیش از آزمون و خریدوفروش سؤالات در فضای مجازی منتشر شد؛ گزارش‌هایی که با واکنش‌های متعدد از سوی‌ داوطلبان و پزشکان عمومی و متخصص، ابعاد گسترده‌تری یافت. این در حالی‌ است که مسئولان وزارت بهداشت و سازمان سنجش پزشکی، بر سلامت فرایند برگزاری آزمون تأکید داشته‌اند. با این حال، پس از اعلام اولیه نمرات که تعداد بالایی از نمرات بالا را نشان می‌داد، برای بسیاری از داوطلبان، آزمونی که باید معیار سنجش دانش و شایستگی علمی باشد، به نمادی از بی‌عدالتی، نابرابری و آسیب به اعتماد عمومی بدل شده است. یکی از دلایلی که برای بالارفتن حساسیت این آزمون بیان می‌شود، تفاوت‌هایی است که قبول‌شدگان این آزمون در رشته‌های تخصص پزشکی با آن مواجه می‌شوند؛ از رشته‌های پول‌ساز تا رشته‌های سخت.

در این گزارش، تلاش شده تا از خلال روایت داوطلبان، تحلیل کارشناسان و واکنش‌های رسمی و غیررسمی، تصویری روشن‌تر از آنچه در آزمون دستیاری ۱۴۰۴ رخ داده، ارائه شود. پرسش کلیدی اینجاست: آیا ساختار فعلی سنجش و پذیرش تخصص در حوزه پزشکی، ظرفیت حفظ عدالت آموزشی و سلامت رقابت را دارد؟ و اگر نه، مسئولیت این بحران با چه نهاد یا نهادهایی‌ است؟

نخستین زنگ خطر

سال ۱۳۷۷ نقطه‌ عطفی در تاریخ آزمون‌های دستیاری تخصصی پزشکی در ایران بود؛ سالی که برای نخستین‌ بار، تقلبی از نوعی جدید و سازمان‌یافته، جامعه پزشکی و افکار عمومی را با واقعیتی تلخ مواجه کرد. در این سال، جامعه پزشکی ایران برای نخستین ‌بار به‌ طور جدی با گزارش‌هایی از تقلب ساختاریافته و از درون سیستم در آزمون دستیاری مواجه شد. این بار، برخلاف روش‌های سنتی تقلب که به یادگیری پاسخ‌ها یا کمک‌گرفتن سر جلسه محدود می‌شدند، مسئله پیچیده‌تر و نگران‌کننده‌تر بود: سؤالات آزمون به‌ طور هدفمند نشانه‌گذاری شده بودند. این نشانه‌ها که در فضای آزمون به آنها «مارکر» گفته می‌شد، در ظاهر ساده و بی‌اهمیت بودند؛ علامت‌هایی مانند فاصله‌ غیرمعمول، شماره‌گذاری نامنظم یا چینش خاص گزینه‌ها. اما برای داوطلبانی که از قبل با این کدها آشنا شده بودند، مارکرها به کلید رمز سؤالات تبدیل شدند؛ بی‌صدا، بی‌اثر در ظاهر، اما مؤثر در تعیین سرنوشت ده‌ها نفر.

آنچه این پرونده را نگران‌کننده‌تر می‌کرد، نه صرفا وقوع تقلب، بلکه نوع تقلب بود. تقلبی که نشان می‌داد این دستکاری، بدون دسترسی مستقیم به طراحان یا ناظران آزمون، امکان‌پذیر نیست. به‌ عبارت دیگر، شواهد موجود از نشت اطلاعات از درون سیستم برگزاری آزمون حکایت داشتند. برای نخستین بار، فرضیه‌ای که پیش ‌از ‌آن فقط شایعه بود، رنگ واقعیت گرفت: آزمونی که باید معیار دقیقی برای سنجش دانش افراد باشد، شاید خودش قربانی نابرابری‌های پشت پرده است. حالا در حساس‌ترین آزمون علمی کشور، جایی که باید فقط «شایستگی علمی» داوطلبان معیار سنجش باشد، امکان نفوذ رانت و فساد وجود داشت.

«محمدرضا» پزشکی است که در سال 77 در آزمون دستیاری شرکت کرد و تخصص داخلی تهران قبول شد، اما بعدا به دلیل مشکلات و کشیک‌های زیاد انصراف داد: «بعدا فهمیدم آزمون آن سال با تقلب گسترده برگزار شده است». او می‌گوید: «اگر به‌جای تخصص داخلی، رشته بهتری قبول می‌شدم، انصراف نمی‌دادم و لازم نبود بعدا یک رشته دیگر بخوانم»

تقلب 88‌ آزمون را باطل کرد

در سال‌های بعد، از ‌جمله در آزمون سال ۱۳۸۲ و به‌ویژه در آزمون سال ۱۳۸۸، میزان نارضایتی و گزارش‌های غیررسمی از تخلف به حدی رسید که در برخی سال‌ها، وزارت بهداشت ناچار به ابطال بخشی از نتایج یا کل آزمون شد. پس از اعلام نتایج نهایی آزمون دستیاری سال 1382 و اعتراضات گسترده تعداد زیادی از داوطلبان که خواهان ورود و پیگیری مراجع قانونی و نظارتی به این مسئله بودند، در ادامه هم در مجلس شورای اسلامی کمیته‌ای به منظور تحقیق و تفحص در این زمینه تشکیل شد و گزارش مفصلی از تخلفات و تقلبات در آن آزمون را ارائه داد که در صحن علنی مجلس نیز خوانده شد. آزمون دستیاری سال ۱۳۸۸ نیز که در تاریخ 29 بهمن‌ماه با حضور 16‌هزارو 648 داوطلب برگزار شد، ساعاتی پس از برگزاری آزمون از طرف وزارت بهداشت به‌ طور کامل باطل شد؛ تصمیمی بی‌سابقه که از سوی مرضیه وحید دستجردی، وزیر وقت بهداشت، گرفته شد و نشان داد تقلب به تهدیدی واقعی علیه سلامت نظام آموزشی و نظام سلامت کشور بدل شده است. در فاصله سال‌های ۱۳۷۷ تا انتهای دهه ۱۳8۰، گزارش‌های غیررسمی دیگری نیز منتشر شد؛ از فروش سؤالات با قیمت‌های نجومی تا توزیع پاسخ‌ها در گروه‌های خاص داوطلبان.

تکرار این الگوها در دهه‌های بعد -تا آزمون پرحاشیه ۱۴۰۴- نشان می‌دهد مشکل صرفا در برگزاری یک آزمون نیست؛ مسئله، فقدان نظارت مؤثر، نبود شفافیت در فرایند طراحی و تصحیح، و فقدان نهادهای پاسخ‌گو و مستقل است. آزمون دستیاری‌ به‌جای آنکه معیار شایستگی علمی باشد، در معرض تبدیل‌شدن به عرصه‌ای برای تبعیض و بی‌عدالتی قرار گرفته است و ریشه‌های این بحران، از همان سال ۱۳۷۷ خود را نشان داده است. در واقع آنچه از دل آزمون ۱۳۷۷ بیرون آمد، فقط تقلب نبود؛ بلکه زنگ خطری برای نظام آموزش عالی و پزشکی کشور بود. این آزمون نشان داد که اعتماد عمومی، اگرچه ممکن است به‌سادگی ایجاد شود، اما با یک شکست در عدالت، به‌سختی ترمیم می‌شود.

دوباره تقلب، دوباره تجمع

۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، پنجاه‌ودومین دوره آزمون پذیرش دستیار تخصصی پزشکی، با رقابت بیش از ۱۴ هزار داوطلب، به‌ صورت هم‌زمان در ۲۹ حوزه امتحانی سراسر کشور برگزار شد. در روزهای ابتدایی، واکنش‌های اولیه داوطلبان نشان می‌داد سطح سؤالات این دوره نسبتا استاندارد بوده و برخلاف برخی دوره‌های گذشته، با اعتراض گسترده‌ای به محتوای علمی آزمون مواجه نبود، اما چند روز بعد، ورق برگشت. با انتشار کلید نهایی سؤالات در ۳۱ اردیبهشت‌ماه، ناگهان توجه‌ها به سوی یک داده غیرمنتظره جلب شد: تعداد بی‌سابقه‌ای از داوطلبان موفق به کسب نمره‌ای بالاتر از ۵۰۰ شده بودند. طبق آمار منتشرشده، ۴۱۳ نفر از شرکت‌کنندگان -معادل ۳.۳۷ درصد از کل داوطلبان- موفق به عبور از این مرز عددی شده‌اند؛ عددی که برای بسیاری از فعالان حوزه آموزش پزشکی، باورناپذیر است. این در حالی است که پیش‌ازاین، کسب نمره‌ای بالاتر از ۴۰۰ در آزمون دستیاری، برای بسیاری از پزشکان به‌ منزله یک افتخار بزرگ و دست‌نیافتنی تلقی می‌شد. اما حالا، نه‌تنها نمره ۴۰۰، بلکه حتی مرز نمره ۵۰۰ هم به‌راحتی از سوی صدها نفر رد شده است. این جهش ناگهانی و هم‌زمان در نمرات، شائبه‌هایی جدی درباره احتمال نشت سؤالات، تقلب ساختاریافته یا خریدوفروش کلید آزمون را در فضای مجازی و بین داوطلبان مطرح کرده است.

مطالبه برای شفاف‌سازی و نظارت مستقل

در ادامه این شائبه‌ها، روز سه‌شنبه ۱۳ خردادماه، جمعی از شرکت‌کنندگان این آزمون با حضور در مقابل ساختمان مجلس شورای اسلامی، تجمعی اعتراضی برگزار کردند. آنها با در دست داشتن پلاکاردهایی خواستار شفاف‌سازی درباره سلامت آزمون، بررسی دقیق احتمال نشت سؤالات و نظارت مستقل بر مراحل طراحی، قرنطینه و تصحیح آزمون شدند؛ تجمعی که اگرچه آرام برگزار شد، اما نشان‌دهنده عمق بی‌اعتمادی و نگرانی داوطلبانی است که آینده حرفه‌ای‌شان را در خطر می‌بینند.

اعتماد از بین رفته

در میان موج اعتراض‌ها و تردیدها درباره آزمون دستیاری سال ۱۴۰۴، برخی داوطلبان که ماه‌ها برای این رقابت دشوار تلاش کرده‌اند، خود را در موقعیتی بغرنج می‌بینند: نه اطمینانی به سلامت آزمون دارند، نه راهکارهایی مانند ابطال کامل آزمون را عادلانه می‌دانند.

«سهیل»، یکی از داوطلبان آزمون دستیاری امسال که دوره پزشکی عمومی را در دانشگاه علوم پزشکی تهران گذرانده، از تجربه خود می‌گوید: «از تیرماه سال گذشته شروع به مطالعه کردم. در ماه‌های اول روزانه حدود هفت تا هشت ساعت درس می‌خواندم و در ماه‌های پایانی این میزان به ۱۱ تا ۱۲ ساعت در روز رسید». آزمون دستیاری برای بسیاری از شرکت‌کنندگان فقط یک امتحان نیست؛ همه زندگی‌ را وقفش می‌کنند.

به گفته این داوطلب، سطح سؤالات در آزمون امسال نسبت به دوره‌های گذشته تفاوت فاحشی نداشته و حتی از نظر برخی، استانداردتر از سال‌های اخیر بوده است. اما مسئله‌ای که باعث تردید شده، جهش غیرمنتظره در نتایج است: «سطح سؤالات به‌ نظرم در حد آزمون ۱۴۰۲ بود. سؤالات نسبت به سال گذشته آسان‌تر بودند و انتظار داشتم نمره‌ها بالاتر باشند، ولی وقتی نمره‌ها آمد، شوکه شدم». او در عین حال، نسبت به برخی راه‌حل‌های مطرح‌شده از سوی معترضان محتاط است و هشدار می‌دهد ابطال آزمون، بیش از آنکه عدالت را احیا کند، فشاری مضاعف به همه داوطلبان وارد خواهد کرد: «ابطال آزمون راه‌حل نیست. ما ماه‌ها تحت فشار و استرس بوده‌ایم. تکرار این فرایند، مخصوصا برای کسانی که به شکل سالم در آزمون شرکت کرده‌اند، ناعادلانه است. باید بررسی دقیقی انجام شود و اگر تخلفی رخ داده، با متخلفان برخورد شود، نه اینکه همه را تنبیه کنند».

روایت این داوطلب‌ بازتاب‌ صدایی است که در میان هیاهوی اعتراض‌ها گاه نادیده گرفته می‌شود؛ صدای پزشکانی که با امید و تلاش پا به میدان رقابتی سخت گذاشته‌اند و حالا بیش از هر چیز، به دنبال بازگرداندن اعتماد هستند.

بازتاب مجازی تقلب در آزمون دستیاری ۱۴۰۴

در پی انتشار نتایج اولیه آزمون دستیاری ۱۴۰۴ و بالارفتن شائبه‌های تقلب، شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) به بستری برای واکنش‌های گسترده داوطلبان و پزشکان بدل شد. کاربران بسیاری با لحنی پر از خشم، ناامیدی و مطالبه‌گری از تجربه یک سال تلاش فشرده و مواجهه با آزمونی مشکوک نوشتند. بسیاری تأکید داشتند سال‌هاست آزمون دستیاری با سهمیه‌های متعدد، شائبه نشت سؤال، فروش پاسخ‌نامه و تبعیض سیستماتیک همراه بوده و حالا، بحران ۱۴۰۴ فقط نوک کوه یخی‌ است که بالا آمده. برخی از کاربران معتقدند ابطال آزمون راه‌حل مناسبی نیست، بلکه باید متخلفان شناسایی و از حضور در آزمون‌های بعدی محروم شوند. برخی دیگر با ناامیدی از آینده‌ خود گفته‌اند و تعدادی نیز خواهان آن شده‌اند مسئولیت برگزاری آزمون از سازمان سنجش پزشکی گرفته و به سازمان سنجش آموزش کشور سپرده شود. روایت‌هایی از ساعت‌های طولانی مطالعه، فشار روانی شدید و تلاش بی‌ثمر، در کنار طعنه‌هایی تلخ به «سیرک آزمون رزیدنتی»، فضای ایکس را به تصویر جمعی از ناامیدی، مطالبه عدالت و بی‌اعتمادی عمیق به نهادهای برگزارکننده بدل کرده است.

واکنش مسئولان: آزمون معتبر است!

با وجود اعتراضات گسترده داوطلبان و افزایش شائبه‌ها درباره احتمال نشت سؤالات آزمون دستیاری سال ۱۴۰۴، مسئولان وزارت بهداشت بر صحت و سلامت برگزاری آزمون تأکید دارند. محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، دراین‌باره گفته: براساس بررسی‌های مسئولان فنی و نظارتی، آزمون دستیاری امسال با سلامت کامل برگزار شده است. اگر شکایتی مطرح باشد، قطعا رسیدگی خواهد شد، اما طبق اطلاعات موجود، آزمون فاقد خدشه است و اعتبار آن تأیید می‌شود. سطح سؤالات نیز با سال‌های گذشته تفاوت معناداری نداشته است.

همچنین سعید هاشمی‌نظری، رئیس سازمان سنجش آموزش پزشکی، درباره روند طراحی و نهایی‌سازی سؤالات و در آنتن زنده شبکه سلامت توضیحاتی ارائه داد که نه‌تنها برخی از ابهامات را رفع نکرد، بلکه آنها را پررنگ‌تر کرد. او گفت: سؤالات آزمون توسط استادان هیئت‌های برد تخصصی طراحی می‌شوند؛ این استادان برای طراحی اولیه سؤالات وارد قرنطینه می‌شوند، اما پس از پایان طراحی، از قرنطینه خارج می‌شوند و دیگر در فرایند نهایی‌سازی سؤالات دخیل نیستند.

هاشمی‌نظری در ادامه توضیح داد که پس از طرح سؤالات، یک حلقه صفر -متشکل از یک یا چند نفر که با انتخاب مستقیم وزیر بهداشت تعیین می‌شوند و حتی ممکن است شخص وزیر نیز در میان آنها باشد- از میان مجموعه دفترچه‌های طراحی‌شده، نسخه نهایی آزمون را انتخاب می‌کنند. نکته مهم و نگران‌کننده اینجاست که به گفته او، نه طراحان سؤالات و نه اعضای حلقه صفر در زمان انتخاب و نهایی‌سازی دفترچه آزمون در قرنطینه قرار ندارند. این موضوع، به‌ویژه در آزمونی با حساسیت بالای آزمون دستیاری، نگرانی‌های جدی درباره میزان امنیت و احتمال نشت سؤالات را تشدید کرده است.

بررسی اعتراضات در حضور نهادهای امنیتی

در پی گسترش حواشی برگزاری آزمون دستیاری ۱۴۰۴، حسین کرمانپور، مدیر مرکز روابط‌عمومی وزارت بهداشت،  به برخی از ابهامات موجود واکنش نشان داد. او در پاسخ به این پرسش که چرا رئیس سازمان سنجش پزشکی‌ اعلام کرده «طراحان و انتخاب‌کنندگان نهایی سؤالات در قرنطینه قرار نمی‌گیرند؟»، این نکته را پذیرفت که «پرسش منطقی و درستی» مطرح شده و افزود: «این موضوع نیازمند توضیح شفاف‌تری از سوی خود مسئولان سازمان سنجش پزشکی است و پرسش‌کنندگان حق دارند پاسخی متقن دریافت کنند. هرچند خود دکتر هاشمی در برنامه تا حدودی به سؤالات پاسخ داده‌اند، اما روشن‌تر و صریح‌تر باید توضیح داده شود». کرمانپور درباره احتمال ابطال آزمون و نحوه رسیدگی به شکایات نیز تأکید کرد: «ابطال آزمون به‌سادگی ممکن نیست. همان‌طور که گروهی خواهان ابطال هستند، گروه دیگری نیز معتقدند آزمون صحیح برگزار شده و نباید باطل شود. باید توجه داشت کسانی که مخالف ابطال‌ هستند، معمولا در تجمعات شرکت نمی‌کنند و صدایشان کمتر شنیده می‌شود، اما این به‌ معنای نبودن آنها نیست. در مقابل، معترضان تریبون دارند و صدایشان بلندتر شنیده می‌شود». به گفته او، مسئولیت بررسی صحت آزمون از ابتدا تا انتها بر عهده‌ حراست وزارت بهداشت بوده و این نهاد با صدور اطلاعیه‌ای، صحت آزمون را تأیید کرده است. او همچنین از برگزاری یک جلسه فوری با حضور نهادهای نظارتی مختلف خبر داد و گفت: «در این جلسه که بنده هم حضور داشتم، تمام مراحل آزمون، از طراحی تا تصحیح، با حضور نهادهایی همچون وزارت اطلاعات، بازرسی وزارت بهداشت، حراست و مجریان آزمون‌ بررسی شد. هیچ‌گونه ادله قابل استنادی برای وقوع تقلب یافت نشد و به همین دلیل این فرضیه رد شد. براساس همین بررسی‌ها، بیانیه‌هایی از سوی وزارت بهداشت و حراست صادر شد».

او در ادامه درباره سازوکار اعتراض به سؤالات آزمون گفت: «در صورتی که داوطلبی نسبت به سؤالی اعتراض داشته باشد، تا پیش از اعلام نتایج به آن رسیدگی می‌شود؛ یا آن سؤال حذف خواهد شد یا در نمره‌دهی تعدیل می‌شود. این روند سال‌های گذشته نیز بارها تکرار شده است». رئیس مرکز روابط‌عمومی وزارت بهداشت همچنین درباره جهش درخور توجه نمرات در مقایسه با سال‌های گذشته نیز توضیح داد: «نمرات بالا در این دوره بی‌سابقه نبوده و در دوره 49 نیز الگوی مشابهی مشاهده شده است؛ هرچند دوره‌های 50 و 51 به‌مراتب سخت‌تر بوده‌اند. به همین دلیل، افزایش تعداد داوطلبانی را که موفق به کسب نمرات بالا شده‌اند، نمی‌توان دلیلی قطعی بر وقوع تقلب دانست. همچنین نباید فراموش کنیم که تعداد داوطلبان در این دوره بیشتر بوده است. حضور داوطلبانی که در سال‌های قبل علاقه‌ای به شرکت در آزمون نداشتند و این بار با آمادگی بیشتر شرکت کردند، می‌تواند خود به افزایش میانگین نمرات منجر شود. ضمن اینکه سطح دشواری سؤالات نیز امسال نسبت به دوره‌های اخیر پایین‌تر بوده است».

واگذاری آزمون دستیاری به سازمان سنجش

در واکنش به حواشی گسترده درباره آزمون دستیاری پزشکی سال ۱۴۰۴، برخی داوطلبان و ناظران خواستار واگذاری مسئولیت برگزاری این آزمون به سازمان سنجش آموزش کشور شده‌اند؛ نهادی که به‌ واسطه سابقه برگزاری آزمون‌های ملی مانند کنکور سراسری و آزمون دکتری، از توان اجرائی و ساختار امنیتی گسترده‌تری برخوردار است.

در همین راستا، علیرضا کریمیان، مشاور رئیس، سرپرست حوزه ریاست، روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان سنجش آموزش کشور،  درباره میزان آمادگی این سازمان برای پذیرش مسئولیت برگزاری آزمون دستیاری‌ گفت: «پاسخ‌گویی به این موضوع فراتر از اختیارات سازمان سنجش است و تصمیم‌گیری در این زمینه در حیطه صلاحیت و توافق میان دو وزارتخانه علوم و بهداشت قرار دارد. هرگونه انتقال یا تغییر در مجری آزمون، نیازمند هماهنگی‌های نهادی و قانونی است که باید از مسیر رسمی پیگیری شود».