حضور غیرقانونی اتباع افغانستانی در ایران و تأثیر آن بر امنیت و اقتصاد کشور

آنا بررسی می‌کند

بر اساس آمار فرماندهی انتظامی، سهم اتباع خارجی (به ویژه افغان‌ها) در برخی جرایم مانند قاچاق مواد مخدر، سرقت و جعل مدارک قابل‌توجه است و در طرح‌های دستگیری پلیس که تقریبا به صورت هفتگی انجام می‌شود بار‌ها شاهد دستگیری اتباع هم بودیم.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، بحث حضور غیرقانونی اتباع در کشورمان، (به طور خاص اتباع افغانستان) یکی از بحث‌های چالش‌برانگیز و قدیمی است. موضوعی که روزبه روز و با هر اتفاقی که بخشی از آن به این گروه از افراد مربوط شود، داغ‌تر هم می‌شود.

همواره صحبت‌های ضد و نقیض زیادی درخصوص تعداد اتباع افغان و محل زندگی‌شان مطرح بود و اعداد مختلفی را برای تعداد آن‌ها در ایران اعلام می‌کردند، تعدادی که از ۵ تا ۱۷ میلیون نفر متغییر بود. اما اوایل امسال رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور تعداد اتباع افغانستانی مجاز و غیرمجاز در کشور را ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرد. البته آقای یاراحمدی در زمان اعلام این خبر به این موضوع هم اشاره کرد که در سال گذشته بیش از یک میلیون نفر از افغانستانی‌ها به کشورشان بازگشتند که از این تعداد ۴۰ درصد به صورت داوطلبانه برگشتند و مابقی افرادی بودند که در طرح‌های ویژه پلیس شناسایی و به افغانستان دیپورت شدند.

حضور میلیون‌ها تبعه خارجی (به‌ویژه افغانستانی‌ها) در ایران، به‌دلیل همسایگی و بحران‌های افغانستان، به یک چالش امنیتی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. با وجود حضور قانونی بسیاری از آنان، تعداد قابل‌توجهی از افغانستانی‌ها (بیش از دو برابر) به‌صورت غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند که پیامد‌های منفی متعددی دارد که به اختصار بخشی از آنها را مرور می‌کنیم.

پیامد‌های امنیتی و قضایی

بر اساس آمار فرماندهی انتظامی، سهم اتباع خارجی (به ویژه افغان‌ها) در برخی جرائم مانند قاچاق مواد مخدر، سرقت و جعل مدارک قابل‌توجه است. در طرح‌های دستگیری پلیس که تقریبا به صورت هفتگی انجام می‌شود و طی آن ده‌ها و بعضاً صد‌ها سارق به دام پلیس می‌افتند، بار‌ها شاهد دستگیری اتباع هم بودیم. نکته جالب توجه اینجاست که این افراد در زمینه‌های مختلف نیز فعالیت می‌کنند، از سرقت و درگیری گرفته، تا قاچاق مواد مخدر، گوشی قاپی، قاچاق تلفن همراه به افغانستان، گروگانگیری، قتل و… همگی جزو جرایمی است که در ماه‌های اخیر مجرمینی از کشور افغانستان داشتند.

طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر که دو سال پیش منتشر شد، حدود ۲۰٪ از دستگیرشدگان قاچاق مواد مخدر در شرق ایران اتباع افغانستانی بودند. برخی از آنان به‌عنوان قاچاقچیان خرده‌پا توسط شبکه‌های بزرگ مواد مخدر استخدام می‌شوند و برخی هم با رشد در این شبکه‌ها و ارتباط با قاچاقچیان بین‌المللی داخل افغانستان، به مهره‌ای تاثیرگذار در ترانزیت مواد مخدر به ویژه مخدرات سنتی تبدیل می‌شوند.

موضوع دیگری که در این حوزه باید به آن توجه داشت، تسهیل نفوذ تروریستی این افراد است. حضور کنترل‌نشده اتباع بی‌هویت، امکان نفوذ گروه‌های تندرو (مانند داعش) به کشور بسیار افزایش می‌دهد، اتفاقی که در سال‌های قبل چندین بار شاهدش بودیم و تبعات تلخی هم برای کشورمان به همراه داشت.

پیامد‌های اقتصادی

جدا از مسائل امنیتی و قضایی، یکی دیگر از معضلات حضور اتباع غیرقانونی در کشور ما مسئله اشتغال آنهاست، موضوعی که بسیاری از مردم به ویژه جوانان بیکار بسیار ملموس آن را درک می‌کنند. نکته حائز اهمیت اینجاست که بسیاری از اتباع غیرقانونی با دستمزد‌های پایین‌تر مشغول به کار می‌شوند که همین مسئله باعث کاهش فرصت‌های شغلی برای ایرانیان می‌شود. از طرف دیگر این افراد، چون قرارداد‌های رسمی ندارند، طبیعتاً مالیاتی هم پرداخت نمی‌کنند، در حالی که کارمندان در زمان دریافت حقوق مالیاتشان را پرداخت می‌کنند و دیگر کاسبان هم به انحا مختلف مالیات درآمدشان را می‌پردازند، ولی برای اتباع غیرمجاز چنین قانونی وجود ندارد.

به جز موارد ذکر شده در بالا، نکات عمومی و فرهنگی نیز باتوجه به ازدیاد اتباع غیرمجاز بسیار قابل توجه است. به طور مثال موضوعی که شاید برای بسیاری حائز اهمیت نباشد بحث تنش‌های محلی است که به طور خاص در برخی استان‌ها مانند تهران، خراسان و سیستان و بلوچستان باتوجه به ازدیاد اتباع غیرقانونی و شنیدن اخبار مربوط به جرایم مختلف این گروه از اتباع در این استان‌ها، باعث تغییر نگاه‌های مردم ایران به این قشر شده است و کمابیش در فضای مجازی و خود جامعه شاهد بروز درگیری‌های اجتماعی هستیم.

موضوع فرهنگی اجتماعی دیگر که در صورت عدم مدیریت صحیح می‌تواند یکی از چالش‌های آینده کشور ما باشد بحث بحران هویت و امنیت داخلی است. افزایش اتباع فاقد مدارک و غیرقانونی کنترل جمعیتی را بسیار سخت‌تر می‌کند. از طرف دیگر رشد شبکه‌های قاچاق از مسیر ایران برای انتقال مهاجران به اروپا نیز در این میان بسیار اثرگذار است و در سال‌های اخیر موارد زیادی از این ماجرا را شاهد بودیم.

اما برای مبارزه با این مسئله و کنترل حضور اتباع غیرقانونی چه راهکار‌هایی را می‌توان پیشنهاد داد؟ مواردی مثل تقویت مرزبانی و سرعت دادن به پروسه دیپورت اتباع غیرمجاز با همکاری نهاد‌های امنیتی، اجرای سخت‌گیرانه قانون کار برای جلوگیری از استخدام غیرقانونی، همکاری با افغانستان برای بازگرداندن اتباع به صورت سازمان‌یافته و البته برخورد قضایی شدیدتر با شبکه‌های قاچاق انسان و مواد مخدر جزو نکاتی است که اگر بتوان تمام آنها را عملیاتی کرد می‌توان امیدوار بود که جلوی روند افزایشی حضور اتباع غیرقانونی را در کشورمان گرفت.

ما در خبرگزاری آنا این سوژه را در هفته‌های آتی پیگیری می‌کنیم و در گفت‌و‌گو با کارشناسان حوزه‌های مختلف (اجتماعی، امنیتی، اقتصادی و…) تبعات حضور فزاینده این دسته از اتباع را بررسی خواهیم کرد.