ضرورت برنامه ریزی جمعیتی برای متولدین این دهه سنی

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، سال گذشته جمعیت زنان متأهل 16 میلیون نفر، ولی آمار تولد زیر یک میلیون نوزاد بود. یعنی زنگ خطر آهنگ رشد جمعیت در کشور به صدا در آمده و کشورمان به سرعت به سمت سالمندی در حرکت است. براساس گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت کشور از سال 1400 تا 15 سال آینده 7 میلیون و 391 هزار نفر افزایش می‌یابد و بخش عمده جمعیت ایران در این بازه زمانی را افراد سالمند تشکیل می‌دهند. حتی به گفته کارشناسان پیش‌بینی می‌شود در سال 1430 رشد جمعیت متوقف شده و بعد از آن منفی شود. همین عامل یکی از اصلی‌ترین موانع رشد و توسعه کشورمان در سال‌های آینده خواهد بود.

 دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت در آغاز هفته ملی جمعیت در واکنش به انتشار آمار 7 درصدی کاهش موالید در سال گذشته نسبت به سال 1402 می‌گوید:«این آمار به معنای کاهش 7 درصدی جمعیت نیست و چنین نتیجه‌گیری‌هایی می‌تواند باعث برداشت نادرست در افکار عمومی شود. درست است که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت سبب کاهش سرعت افت جمعیت شده، اما روند کاهشی همچنان ادامه دارد و اقدامات فوری برای مدیریت روند نزولی نرخ فرزندآوری بسیار حائز اهمیت است.»

بررسی روند جهانی نشان می‌دهد بسیاری از کشورها با بحران کاهش جمعیت دست‌ به ‌گریبان‌ هستند، موضوعی که دکتر رئیسی هم به آن اشاره می‎کند و می‎گوید:«رهبر یکی از احزاب سیاسی انگلستان به صراحت اعلام کرده که راهکار، تقویت مهاجرپذیری نیست، بلکه افزایش فرزندآوری در کشور است.»

او با اشاره به نمونه موفقی در حمایت از سیاست‎های جمعیتی می‎گوید:«دولت مجارستان حدود 4 درصد از تولید ناخالص داخلی‎اش را به سیاست‌های جمعیتی اختصاص داده، در حالی که ما کل بودجه سلامت‎مان کمتر از 5 درصد تولید ناخالص ملی است. یکی از مشوق‌های مجارستان، معافیت کامل مالیات بر درآمد مادرانی است که چهار فرزند یا بیشتر دارند. خوشبختانه این معافیت از مالیات در ایران برای مادران از اواخر سال گذشته اجرایی شد.»

آمار متأهلین بالا، فرزندآوری پایین

در سال 1365 تعداد زنان متأهل 10 میلیون نفر بود که منجر به تولد 2 میلیون نوزاد شد. در سال 1403 جمعیت زنان متأهل 16 میلیون نفر است، اما آمار تولد زیر یک میلیون نوزاد به ثبت رسیده است. این آمار نشان‌دهنده کاهش شدید نرخ باروری با وجود افزایش جمعیت زنان متأهل است و باید زنگ خطر را برای همه به صدا درآورد.

معاونت بهداشت وزارت بهداشت درباره توجه به دهه شصتی‎ها می‎گوید:«باید توجه بیشتری به ساختار سنی زنان متأهل در سن باروری داشته باشیم. 60 درصد زنان متأهل در بازه سنی 35 تا 50 سال قرار دارند، یعنی فرصت باروری بسیاری از آنان محدود است. بویژه زنان متولد دهه 60 یعنی متولدین سال 1355 تا 68 بیشترین بانوانی هستند که ازدواج کرده‌اند و کم‎کم از سن خارج می‎شوند، به همین دلیل باید در کانون برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرند.»

افزایش نرخ تولد فرزند سوم و چهارم

دکتر رئیسی با اشاره به اینکه در سال گذشته نرخ تولد فرزند سوم و چهارم افزایش داشته، توضیح می‌دهد:«در سال 1403 شاهد افزایش درصد زایمان فرزند سوم، چهارم و پنجم بوده‌ایم، گرچه تعداد این موارد نسبت به کل تولدها همچنان پایین است ولی نکته مثبتی در فرزندآوری محسوب می‎شود. این نشان می‌دهد خانواده‌هایی که دو فرزند دارند در حال حاضر تمایل بیشتری به داشتن فرزند سوم یا چهارم دارند.» بر اساس آمار ارائه ‌شده در نشست خبری معاونت بهداشت، 70 درصد بانوان ایرانی در بازه سنی 25 تا 39 سال هستند که بیشترین سهم موالید را میان زنان ایرانی دارند. همچنین گروه سنی 15 تا 24 سال، 22 درصد و 40 تا 54 سال حدود 7.5 درصد را به خود اختصاص داده‎اند. این آمار اهمیت اقدام سریع در گروه سنی 25 تا 39 سال را برای سیاست‌های جمعیتی دوچندان می‌کند.

کاهش دو درصدی آمار ازدواج

او در موضوع ازدواج به کاهش دو درصدی اشاره می‎کند و می‎گوید:«آمارها نشان می‌دهد میزان ازدواج در سال 1403 حدود 2 درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته است. با این حال، این عدد باید با در نظر گرفتن کاهش جمعیت در سن ازدواج هم تحلیل شود چرا که به شکل خام مطرح شده است. سن ازدواج در کشور نیز روندی افزایشی داشته است. میانگین سن ازدواج مردان به 28 سال و زنان به 24 سال رسیده است که در شهرهایی مثل تهران باید روی سن هر گروه 4 سال اضافه کنیم. همچنین سن اولین فرزندآوری برای مردان به 32 سال و برای زنان به حدود 27.5 سال رسیده که این مسأله می‌تواند بر فاصله بین فرزندان و کاهش تعداد موالید اثرگذار باشد. »

سرمایه انسانی عامل توانمندی کشور

دکتر نادر صادقیان، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه هر جامعه‌ای از سرمایه انسانی تشکیل شده و سرمایه انسانی یکی از ارکان اقتدار ملی و پایه‌های توانمندی هر کشور است در مورد ضرورت افزایش جمعیت می‌گوید:«اگر در جامعه‌ای جمعیت فعال کم شود، یعنی جمعیت افراد شاغل هم کمتر می‌شود و به همین نسبت قدرت و اقتدار توانمندی‌های جامعه کم‌کم افول پیدا می‌کند. به هر حال کاهش جمعیت و جایگزینی آن در کشور نه تنها در حوزه اقتصاد ضربات سنگینی را وارد می‌کند، بلکه در عرصه امنیتی، نظامی و سیاسی نیز کشور را با مشکل مواجه خواهد ساخت، چرا که از یک سو جمعیت سالمند کشور در حال افزایش است که این امر موجب خواهد شد چتر حمایتی دولت در خصوص بیمه بازنشستگی، تأمین اجتماعی و… افزایش پیدا کند که به معنای باری اضافه بر دوش بخش اقتصادی دولت است. از سوی دیگر این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که پایین آمدن نرخ رشد جمعیتی به معنای کاهش نیروی کار است و این به معنای وارد کردن نیروی کار و تکنیسین‌هایی از سایر کشورهای جهان است که خود راه دیگری برای گسترش فرهنگ بیگانه در کشور است و باید به خروج ارز و تبعات اقتصادی آن نیز توجه داشته باشیم.»

کاهش جمعیت معضلی جهانی

اما علت‌های افول و کاهش جمعیت تابع مسائل و موانع متعددی است که انگیزه‌های افراد را برای فرزندآوری کاهش می‌دهد. هر چند معضل کاهش موالید فقط به کشورمان مربوط نمی‌شود و این روزها بیشتر کشورهای دنیا با آن دست به گریبان هستند و مشکلی جهانی محسوب می‌شود، ولی در ایران به‌خصوص در یکی، دو دهه اخیر کاهش موالید شدت بیشتری گرفته که در واقع معلول انواع مشکلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تا حدی فرهنگی در جامعه است.

این پژوهشگر اجتماعی با هشدار این مورد که متأسفانه کشورمان تا دو، سه دهه دیگر در گروه پیرترین کشورهای جهان قرار می‌گیرد، می‌گوید:«تا چند دهه قبل یکی از جوان‌ترین کشورهای جهان بودیم، ولی متأسفانه تا چند سال دیگر با همین شرایط به یکی از پیرترین کشورهای منطقه و جهان تبدیل خواهیم شد.» صادقیان با بیان اینکه نیازمند مطالعاتی جدی در همه ابعاد این حوزه هستیم. می‌گوید:«باید همه ابعاد و موانع توسعه فرزندآوری شناسایی و برطرف شود. این موضوع ارتباط و نسبت مستقیمی با شاخص‌های اصلی مثل درآمد، سرانه تورم، میزان رفاه و اشتغال در جامعه دارد، سیاست‌ها و تجویزهای موضعی و مقطعی از اثرگذاری کافی در این مورد برخوردار نیست. این نوع نسخه‌پیچی‌ها دامنه کم و محدودی دارد و بیشتر به درد تبلیغات رسانه‌ای می‌خورد اما به تناسب میزان توسعه رفاه و شاخص‌هایی مثل اشتغال و بالا رفتن ارزش پول ملی و رفاه، انگیزه‌هایی برای تشکیل خانواده و فرزندآوری ایجاد خواهد شد.»