تحلیل بنیادی نهاد علم؛ راهی به سوی توسعه کشور

در یک پژوهش مطرح شد؛

علم در صورتی حالت نهادینه پیدا می‌کند که هنجار و انگیزش‌های لازم را برای رفتار‌ها و کنش‌های اعضای جامعه علمی فراهم کند و برای حفظ و فعالیت افراد دارای جاذبه‌های هنجاری باشد.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا،در دوران معاصر، نهاد علم در ایران دستخوش تغییرات فزاینده‌ای شده و مطالعه این تغییرات از منظر پیامد‌هایی که برای نظام دانش ایران به‌دنبال داشته از اهمیت به‌سزایی برخوردار بوده است.

بی‌تردید توانمندی، توسعه و استقلال واقعی کشور‌ها نسبت مستقیمی با توانایی آنها در تولید علم و توسعه علمی- تحقیقاتی دارد و تولید، بسط و گسترش علم، تأثیر بسیار عمیقی در تمامی حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور دارد.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل بنیادی نهاد علم: راهی به سوی توسعه کشور» به این موضوع پرداخته‌اند که در تحولات چند دهه اخیر، توجه ویژه‌ای به تولید علم و به‌کارگیری آن به‌ویژه در کشور‌های توسعه‌یافته علمی یا کشور‌های در حال توسعه علمی، شده است. در جوامعی که تولید علم در حد مطلوب است توسعه علمی نیز ایجاد می‌شود.

* ترویج دیدگاه علمی در سازمان‌ها

ترویج دیدگاه علمی لازمه و اساس موفقیت مؤسساتی مانند دانشگاه و مراکز پژوهشی است

در این پژوهش آمده است که امروزه علوم، بخشی مهم، تأثیرگذار و انکارناپذیر از فرهنگ جوامع به حساب می‌آیند که تنها مجموعه‌ای از آموخته‌های ذهنی برخی از افراد نیست، بلکه نهادی اجتماعی محسوب می‌شود. از این منظر همگانی کردن علوم به معنای تقویت این نهاد و جا انداختن شیوه نگرش و گفتمان فرهنگی متناسب با آن در جامعه است.

به زعم این پژوهش ترویج دیدگاه علمی لازمه و اساس موفقیت مؤسساتی مانند دانشگاه و مراکز پژوهشی است که به‌طور تخصصی به تولید علم میپردازند. به‌علاوه، با توجه به فراگیری، بهترین امکان و گزینه برای تثبیت و جا انداختن دیدگاه علمی و اجرایی کردن و به ظهور رساندن ترویج علم، سیستم آموزش متمرکز و مدون پیش از دانشگاه است.

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که علم نهادی اجتماعی است دارای سازوکار‌ها و ارتباطات و سازمان‌های خود است و مؤلفه‌های مهم این نهاد، سازمان‌ها یا مجامع ذیربط در امور ترویج، آموزش و پژوهش علوم هستند. 

* نهادینگی علم در ایران

این پژوهش مطرح می‌کند که برای ایجاد نهادمندی، علم باید با نهاد‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سازگاری و تناسب پیدا کند. تقویت نهادینگی علم در ایران به دو شیوه ممکن است. بخشی از این فرایند در سطح اجتماعی – فرهنگی و خارج از قلمرو سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی رخ می‌دهد و به کارکرد روزانه اهل علم و مردم بستگی دارد و بخش دیگر آن متضمن تعیین راهبرد‌ها و راهکار‌هایی برای ترویج علم و در نهایت نهادینه شدن آن است.

در این پژوهش آمده است که علم در صورتی حالت نهادینه پیدا می‌کند که هنجار و انگیزش‌های لازم را برای رفتار‌ها و کنش‌های اعضای جامعه علمی فراهم کند و برای حفظ و فعالیت افراد دارای جاذبه‌های هنجاری باشد.

این پژوهش توضیح می‌دهد که  ارتباط علم با موقعیت اجتماعی به‌عنوان محیط پیرامونی خود باعث ایجاد همزمانی بین علم و محیط میشود و توانایی نظام علم برای هماهنگی خود با جامعه را افزایش می‌دهد. عناصر گوناگون نظام علمی، در حالت تعادل، برای افزایش درجه ارتباط و ارتقای کارایی نظام با تعیین اهداف متناسب با محیط در جستوجوی هم‌نوایی و هم‌زمانی بین نظام و محیط برمی‌آیند.

* توسعه علمی لازمه توسعه همه جانبه در کشور

در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که توسعه علمی از ارکان بسیار مهم توسعه همه‌جانبه محسوب می‌شود و در رشد و شکوفایی جنبه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه نقش اساسی ایفا می‌کند. توجه به توسعه برمبنای نتایج پژوهش‌های علمی ضروری، حیاتی است. 

به گفته این پژوهش در این راستا، ایران نیز برای رسیدن به توسعه همه‌جانبه نیازمند توسعه علمی است، اما آنچه از تحقیقات مرتبط با این موضوع برمی‌آید آن است که موانع مختلفی در راه توسعه علمی در ایران وجود دارد. 

این پژوهش مطرح می‌کند که کشور‌های در حال توسعه پیش از آنکه مصرف‌کننده فراورده‌های مادی تولیدشده در کشور‌های پیشرفته باشند، مصرف‌کننده فراورده‌های فکری آنها بوده‌اند.

* گسترش پارک‌های علم و فناوری در راستای افزایش سطح علمی ایران را در رتبه‌بندی‌های جهانی

در این پژوهش آمده است که رشد و پیشرفت جوامع در پرتو توسعه پایدار، همه‌جانبه، متوازن و درون‌زا حاصل می‌شود و دستیابی به این سطح از توسعه نیازمند شناخت ابعاد گوناگون توسعه مانند توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.

این پژوهش توضیح می‌دهد که برای رسیدن به چنین توسع‌های باید همه ابعاد توسعه را شناخت و برمبنای آن برنامه‌ریزی کرد. توسعه همه‌جانبه علم و فناوری در ایران نیازمند داشتن رویکرد منطق‌های و متوازن نسبت به توسعه علمی کشور است و این رویکرد از طریق شناخت و دسته‌بندی دقیق مناطق جغرافیایی و سیاسی کشور به‌دست می‌آید.

به گفته این پژوهش توجه به فرهنگ بومی و گسترش قطب‌های علمی و پارک‌های علم و فناوری با توجه به ویژگی‌های بومی شهرها، استان‌ها و نواحی جغرافیایی کشور، می‌تواند باعث تضمین رشد علمی مناطق مختلف کشور شود و از سوی دیگر، سطح علمی ایران را در رتبه‌بندی‌های جهانی بهبود بخشد.

در این پژوهش به‌عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که با مطالعه دقیق شاخص‌ها و مؤلفه‌های ثروت علمی می‌توان زمینه مشارکت بیشتر استان‌ها در تولید علم و بهره‌گیری از نتایج تحقیقات کاربردی را فراهم ساخت. این مسئله باعث خواهد شد تا نه‌تنها سطح توسعه‌یافتگی علمی مناطق مختلف کشور گسترش یابد، بلکه در مجموع، آهنگ رشد علمی کشور شتاب بیشتری بگیرد.