یک روانشناس در گفت‌و‌گو با آناتک:
وقتی کودک قبل از هجده ماهگی در تماس با ابزارهای دیجیتال قرار می‌گیرد، مغز او فرصت تجربه عاطفه، زبان و تعامل را از دست می‌دهد. توانایی همدلی و تنظیم هیجان ضعیف می‌شود و رفتار‌هایی مانند پرخاشگری یا اضطراب اجتماعی شکل می‌گیرد. تعامل چهره‌به‌چهره به کودک می‌آموزد احساسات خود و دیگران را بشناسد، در این مسیر، نقش والدین حیاتی است؛ چون نخستین الگوی تعامل انسانی برای کودک آنان هستند.
در دهه‌های اخیر، گسترش ابزارهای هوشمند، چهره زندگی خانوادگی را دگرگون کرده است. بسیاری از والدین برای آرام‌کردن یا سرگرم‌کردن فرزندان خود به تلفن همراه یا تبلت پناه می‌برند، بی‌آنکه بدانند این رفتار چگونه بر رشد هیجانی و ارتباطی کودکان اثر می‌گذارد.
گوهر یسنا انزانی، روانشناس و مشاور، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا به بررسی ابعاد گوناگون والدگری دیجیتال و پیامد‌های آن بر رشد زبانی، هیجانی و اجتماعی کودکان پرداخته است.
استفاده زودهنگام از صفحه‌نمایش چه تاثیری بر رشد ارتباطی کودک دارد؟
توصیه جهانی روان‌شناسی رشد این است که برای کودکان زیر هجده ماه هیچ استفاده‌ای از ابزار دیجیتال وجود نداشته باشد. بین هجده تا بیست‌وچهار ماه می‌توان گاهی و فقط در کنار والدین از آن استفاده کرد. برای کودکان دو تا پنج سال نیز حداکثر یک ساعت در روز مجاز است. در هر صورت، والد باید همراه کودک باشد، توضیح بدهد، سوال بپرسد و درباره محتوای نمایش گفت‌و‌گو کند
رشد ارتباطی یعنی شکل‌گیری توانایی‌های درک و بیان زبان، یعنی فهمیدن گفتار دیگران، صحبت کردن، استفاده از کلمات و مهارت‌های اجتماعی و غیرکلامی مثل نگاه، نوبت‌گیری در مکالمه و تشخیص احساسات دیگران. این توانایی‌ها در سه سال نخست زندگی شکل می‌گیرند و به‌شدت وابسته به تعامل زنده با انسان‌ها هستند. حالا اگر کودک خیلی زود و پیش از موعد در معرض صفحه‌نمایش قرار گیرد، چون تعاملات انسانی کاهش پیدا می‌کند، تمام تحقیقات نشان می‌دهد وقتی نوزاد یا خردسال زمان زیادی را صرف تماشای تصویر کند، زمان گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره با والدین کم می‌شود.
وقتی تعداد نوبت‌های گفت‌و‌گو کمتر شود، کودک فرصت کمتری برای دیدن حالت چهره، لب‌خوانی و پاسخ اجتماعی پیدا می‌کند. نتیجه این است که در رشد زبان تاخیر ایجاد می‌شود، درک احساسات پایین می‌آید و مهارت اجتماعی کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی تمرکز و پردازش شنیداری نیز آسیب می‌بیند، چون مغز در سال‌های نخست باید بار‌ها و بار‌ها صدا‌های انسانی را بشنود و چهره انسان را ببیند تا تمایز صدا‌ها را یاد بگیرد.
وقتی این تجربه کاهش می‌یابد، کودک در تشخیص اصوات دچار دشواری می‌شود، توجه شنیداری‌اش پایین می‌آید و درک جمله‌ها برایش سخت‌تر می‌شود. تقلید هم محدود می‌شود و یادگیری سطحی می‌گردد. کودکان از طریق تقلید چهره و صدا یاد می‌گیرند، اما صفحه‌نمایش چنین تعاملی ندارد. بنابراین، توانایی کودک در شروع مکالمه، نوبت‌گیری اجتماعی و استفاده خلاقانه از زبان کم می‌شود.
ابزار دیجیتال چگونه جایگزین تعامل هیجانی با والد می‌شود؟
ابزار دیجیتال ظاهری از ارتباط ایجاد می‌کند، اما ماهیت زنده و عاطفی تعامل انسانی را ندارد. ذهن خردسال توانایی تمایز این دو را ندارد، ولی نیاز بنیادی او ارتباط هیجانی زنده است؛ یعنی دیدن چهره، شنیدن صدا، لمس، و تبادل نگاه. همین‌ها پایه شکل‌گیری دلبستگی، درک احساس خود و دیگران، یادگیری زبان و رشد همدلی‌اند.
وقتی مادر یا پدر به کودک لبخند می‌زنند، کودک هم لبخند می‌زند و این چرخه زنده، رشد عاطفی را تقویت می‌کند. اما در ابزار دیجیتال چه اتفاقی می‌افتد؟ صفحه‌نمایش یا تلویزیون، چه موبایل یا تبلت، با صدا، رنگ و چهره‌های متحرک، تحریک حسی شدیدی ایجاد می‌کند. این تجربه هیجان‌انگیز است، ولی قابل پیش‌بینی نیست. مغز کودک را به شدت درگیر می‌کند و هیچ ارتباط دوسویه‌ای در آن وجود ندارد.
بهتر است والدین به جای صفحه‌نمایش، تعامل زنده و بازی‌های رشددهنده را جایگزین کنند؛ بازی‌هایی که از طریق لمس، گفت‌و‌گو و تخیل باعث تقویت زبان و ارتباط می‌شوند. کودک در این سن به تکرار، نگاه و لبخند نیاز دارد، نه به صدای سریع و تصویر متحرک
کودک فقط حس پرشدگی هیجان دارد. چون در صفحه کسی می‌خندد یا حرف می‌زند، کودک فکر می‌کند در ارتباط است، در حالی که ارتباط واقعی نیست. همین احساس موقتی باعث آرامش فوری می‌شود؛ کودک برای آرام شدن دیگر نیازی نمی‌بیند با کسی حرف بزند یا تماس بگیرد، کافی است صفحه را نگاه کند. اما در نهایت این روند باعث می‌شود مسیر‌های عصبی مربوط به تنظیم هیجان که از طریق رابطه انسانی فعال می‌شوند، تضعیف شوند.
نور آبی، صدا‌های سریع و تصاویر متغیر باعث ترشح دوپامین در مغز می‌شوند. این دوپامین رضایتی موقتی، اما شدیدتر از رابطه انسانی ایجاد می‌کند و کودک کمتر به چهره والد نگاه می‌کند، واکنش‌های هیجانی او را تقلید نمی‌کند و تنظیم هیجان خود را از محیط مجازی می‌گیرد. در بلندمدت، مهارت گفت‌و‌گو و زبان دچار تاخیر می‌شود، اضطراب و پرخاشگری افزایش می‌یابد و همدلی و تشخیص احساسات دیگران کاهش پیدا می‌کند.
توصیه شما برای میزان استفاده از صفحه‌نمایش در خردسالان چیست؟
توصیه جهانی روان‌شناسی رشد این است که برای کودکان زیر هجده ماه هیچ استفاده‌ای از ابزار دیجیتال وجود نداشته باشد. بین هجده تا بیست‌وچهار ماه می‌توان گاهی و فقط در کنار والدین از آن استفاده کرد. برای کودکان دو تا پنج سال نیز حداکثر یک ساعت در روز مجاز است. در هر صورت، والد باید همراه کودک باشد، توضیح بدهد، سوال بپرسد و درباره محتوای نمایش گفت‌و‌گو کند.
بهتر است والدین به جای صفحه‌نمایش، تعامل زنده و بازی‌های رشددهنده را جایگزین کنند؛ بازی‌هایی که از طریق لمس، گفت‌و‌گو و تخیل باعث تقویت زبان و ارتباط می‌شوند. کودک در این سن به تکرار، نگاه و لبخند نیاز دارد، نه به صدای سریع و تصویر متحرک.
source