بهار ۱۴۰۴ با کاهش ۶۱ درصدی بارش نسبت به سال گذشته و ثبت میانگین دمای بی‌سابقه ۲۳/۴ درجه سلسیوس، شدیدترین خشکسالی ۴ دهه اخیر را رقم زد. بیش از ۹۱ درصد جمعیت کشور در مناطق دچار خشکسالی زندگی می‌کنند و ذخایر سدها با کاهش ۲۵ درصدی به ۲۵/۲ میلیارد مترمکعب رسیده است؛ وضعیتی که تامین آب و تولید برقآبی را با چالش جدی مواجه کرده است.
به گزارش خبرگزاری آنا، فصل بهار سال جاری ایران با یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی مواجه بوده است. میانگین دمای فصلی کشور به ۲۳/۴ درجه سلسیوس رسید که ۲/۳ درجه بیشتر از میانگین بلندمدت است و کاهش بارش‌ها وضعیت منابع آب را تحت فشار قرار داده است.
در برنامه هفتم توسعه، چهار مسئله اصلی صنعت انرژی کشور مورد توجه قرار گرفته است. ناترازی انرژی، به ویژه در بخش گاز طبیعی، به عنوان یکی از چالش‌های اصلی شناسایی شده و برنامه بر تأمین پایدار انرژی از طریق بهینه‌سازی مصرف و توسعه ظرفیت تولید تأکید دارد. به همین منظور، علاوه بر اهداف کمی، احکام مهمی نظیر ورود بخش خصوصی برای افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی، توسعه برق تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی در نظر گرفته شده است.
علاوه بر ناترازی انرژی، سه مسئله کلیدی دیگر نیز در برنامه هفتم برجسته شده است؛ حذف ایران از معادلات انرژی منطقه و جهان، عدم تداوم زنجیره ارزش نفت و گاز و نبود شفافیت مالی در درآمد و هزینه صنعت انرژی. این گزارش وضعیت عملکرد فصل نهم برنامه مربوط به انرژی در سال نخست را بررسی می‌کند، هرچند برخی احکام مرتبط با انرژی در مواد ۱۴، ۱۵، ۴۸ و ۶۲ در سایر فصول برنامه نیز وجود دارد که در گزارش‌های همان فصول مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.
کاهش بارش و افزایش دما
انطباق زمانی بارش‌ها تنها ۵۶ درصد بوده و پراکنش مکانی بارش‌ها نیز ناهمگون‌تر از گذشته شده است. خشکسالی شدید بیش از ۹۱ درصد جمعیت کشور را تحت تأثیر قرار داده و اثرات آن به‌صورت نامتوازن بروز کرده است. کاهش تبعات این پدیده نیازمند هماهنگی فرابخشی و اولویت‌بخشی به مهم‌ترین مصارف آب است. حوضه‌های آبریز مرزی و مشترک، از جمله هیرمند و هریرود در افغانستان و بخش‌هایی از دجله و فرات در عراق، با خشکسالی شدید مواجه بودند، در حالی که در سرچشمه‌های دجله و فرات در ترکیه خشکسالی متوسط گزارش شده است. در مقابل، حوضه آبریز ارس در ترکیه شرایط نرمال تا ترسالی خفیف داشته است.
کاهش ذخایر سدها و اثرات آن
در انتهای بهار ۱۴۰۴ حجم ذخیره سد‌های کشور با یک‌چهارم کاهش نسبت به سال گذشته به ۲۵/۲ میلیارد مترمکعب رسید که منجر به کاهش تولید برقابی و ایجاد تنش در تأمین آب مصارف مختلف شده است. بر اساس داده های مرکز پژوهش های مجلس، درصد پرشدگی برخی سد‌های مهم استان‌های خراسان رضوی، گلستان، فارس، هرمزگان، کرمان و مرکزی حدود ۱۰ درصد و کمتر بوده و زنجیره سد‌های دریاچه ارومیه و خوزستان نیز با افت قابل توجه مواجه شده‌اند. تولید برقابی در سه ماهه نخست فصل بهار معادل ۳۷۴۷ هزار مگاوات ساعت بود و سهم آن از کل تولید برق کشور به‌طور متوسط ۳/۶۳ درصد گزارش شده است.
کمبود اعتبارات و چالش‌های مدیریتی
اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بخش آب براساس قانون بودجه ۱۴۰۴ بیش از ۶۰۸ هزار میلیارد ریال بوده است، اما تنها ۲/۴ درصد از این اعتبارات طی بهار تخصیص یافته که ۲۲/۶ درصد کمتر از میزان مورد انتظار است. این وضعیت می‌تواند مدیریت بهینه طرح‌ها و سرعت پیشرفت آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
پیشرفت تکالیف برنامه هفتم
بررسی تکالیف دولت در قانون برنامه هفتم نشان می‌دهد که برخی اقدامات مانند تدوین سند دیپلماسی آب و راه‌اندازی سامانه ملی مرجع داده‌های آب پیشرفت قابل قبولی داشته‌اند. اما اصلاح ساختار شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو و اجرای طرح جامع مدیریت و کنترل سیلاب پیشرفت محسوسی نداشته‌اند.
پیامد‌های خشکسالی و کم‌بارشی
شاخص‌های آب و هواشناسی حاکی از آن است که سه‌ماهه سوم سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳، میانگین بارش کل کشور نسبت به مدت مشابه بلندمدت حدود ۴۴ درصد و نسبت به سال گذشته حدود ۶۱ درصد کاهش یافته است. سهم نزولات بهاری از کل بارش سالیانه در بهار سال جاری به ۱۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش بارش و افزایش دما باعث تشدید کم‌آبی و فشار بر منابع آب کشور شده است. تمامی استان‌ها دمایی بالاتر از میانگین بلندمدت فصل بهار را تجربه کرده‌اند و عمده افزایش دما در استان‌های فلات مرکزی و جنوب شرق کشور بوده است.
تاثیر خشکسالی بر کشاورزی و جمعیت
کمبود بارش و افزایش دما باعث تأثیر منفی بر کشت‌های دیم شده و برداشت بیشتر از منابع آب برای جبران کم‌آبیاری را به دنبال داشته است. بر اساس شاخص خشکسالی، بیشترین اثرگذاری در استان کرمان ثبت شده و ۴۴/۵ درصد جمعیت کشور در مناطق با شرایط خشکسالی بسیار شدید زندگی می‌کنند. برخی مناطق شمالی و غربی کشور مانند مازندران، گیلان، کردستان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان شرایط نرمال یا ترسالی را تجربه کرده‌اند.
وضعیت منطقه‌ای و بین‌المللی
در سطح منطقه، بارش‌ها در شرق و جنوب عربستان، آسیای مرکزی، پاکستان و شمال شرق آفریقا کمتر از میانگین فصلی بوده و در شبه‌قاره هند، شمال عربستان، شمال غرب ایران، شمال قزاقستان و جنوب روسیه بیشتر از میانگین فصلی ثبت شده است. وقوع خشکسالی شدید در بخشی از حوضه‌های مرزی بین عراق، ترکیه و سوریه می‌تواند مشکلات کم‌آبی در بین‌النهرین ایجاد کند، در حالی که بالادست حوضه آبریز ارس در ترکیه وضعیت نرمال تا ترسالی خفیف داشته است.
به گزارش آنا، جمع‌بندی عملکرد سال نخست نشان می‌دهد که مهم‌ترین هدف برنامه هفتم در صنعت انرژی، یعنی بهینه‌سازی مصرف انرژی، در هر دو بخش گاز و برق پیگیری نشده و عملکرد قابل قبولی نداشته است. اگرچه شاخص‌های سال اول برنامه به صورت حداقلی تعریف شده‌اند، اما عملکرد محقق شده، به ویژه در بخش برق، قابل توجه نیست. بر اساس این روند، ادامه وضعیت فعلی بدون تقویت اقدامات اجرایی می‌تواند به معنای عدم تحقق اهداف نهایی برنامه هفتم پیشرفت در حوزه انرژی باشد.
source