آیا ایران آماده ورود به عصر حکمرانی داده‌محور شهری است؟

 این سامانه‌ها با گردآوری و تحلیل داده از منابع متفاوت، مسیر حرکت به سوی شهر‌های کارآمد، پایدار و انسان‌محور را هموار می‌سازند.

پلتفرم‌های یکپارچه داده‌های شهری، زیرساخت‌های دیجیتالی هستند که داده‌های مرتبط با زندگی شهری را از منابع گوناگون شامل حسگر‌های اینترنت اشیا (IoT)، شبکه‌های حمل‌ونقل، زیرساخت‌های انرژی، خدمات اجتماعی، محیط زیست، مدیریت بحران و حتی شبکه‌های اجتماعی جمع‌آوری، ذخیره، تحلیل و در اختیار تصمیم‌گیران، پژوهشگران و بخش خصوصی قرار می‌دهند.

هدف آنها ایجاد یک «تصویر جامع» یا «نبض شهر» است؛ یعنی مدیران شهری بتوانند بر پایه داده‌های به‌روز و واقعی تصمیم بگیرند.

تحقیقات نشان می‌دهد که پلتفرم‌های داده شهری، صرفاً فناوری نیستند، بلکه بخش جدایی‌ناپذیری از «حکمرانی هوشمند شهری» به شمار می‌آیند؛ این پلتفرم‌ها واسط بین فناوری، سیاست‌گذاری و شهروند هستند. برای مثال، پژوهشی با عنوان «Smart cities and urban data platforms Designing interfaces for smart governance» به نقش این پلتفرم‌ها در حمایت از سیاست‌ها و عملیات شهر هوشمند می‌پردازد.

نقش پلتفرم‌ها در مدیریت شهری

در مواجهه با افزایش فشار جمعیت، هزینه‌های زیرساخت، بحران‌های محیطی و نیاز‌های متنوع شهروندان، روش سنتی مدیریت شهری دیگر کافی نیست. در اینجا پلتفرم‌های داده با کاربرد‌های متنوع خود ظهور می‌کنند

در مدیریت ترافیک و حمل‌ونقل، داده‌های زنده از دوربین‌ها، حسگرها، وسایل نقلیه عمومی و خصوصی می‌توانند سیگنال‌های چراغ راهنمایی را بهینه کنند، مسیر‌های پر ازدحام را شناسایی کنند و پیشنهاد مسیر‌های کم‌آلایش ارائه دهند.

همچنین در پایش محیط زیست و انرژی، ترکیب داده‌های مصرف انرژی ساختمان‌ها، آلودگی هوا، بار ترافیکی و وضعیت آب‌وهوا، امکان طراحی سیاست‌های سبز و پایدار را فراهم می‌آورد.

 مثلاً در بهینه‌سازی خدمات شهری، حسگر‌های پر شدن سطل زباله، داده‌های مصرف آب و برق، یا داده‌های سلامت عمومی می‌توانند به واکنش سریع‌تر و صرفه‌جویانه‌تر در ارایه خدمت منجر شوند.

پلتفرم مدیریت بحران در مواقع زلزله، سیلاب، آتش‌سوزی یا اختلال زیرساختی، پلتفرم داده به شبیه‌سازی سناریوها، پیش‌بینی مسیر امن، و هماهنگ‌سازی منابع امداد کمک می‌کند.

به‌طور خلاصه، این پلتفرم‌ها شهر را به موجودی زنده تبدیل می‌کنند که «حس می‌کند»، «درک می‌کند» و «واکنش» نشان می‌دهد.

 نمونه‌های شاخص جهانی

کشور شهر دولت سنگاپور با پروژه (Virtual Singapore) یک مدل سه‌بعدی دقیق از شهر ایجاد کرده است که داده‌های ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها، جمعیت، حرکت و محیط زیست را به‌صورت یکپارچه در اختیار نهاد‌های دولتی، پژوهشگران و شرکت‌ها قرار می‌دهد.

 این پلتفرم هدف دارد پیش از اجرای واقعی پروژه‌های شهری، سناریو‌ها را شبیه‌سازی کند و تأثیرات زیرساختی، محیطی و جمعیتی را بسنجد.

همچنین مقاله‌ای تحت عنوان «Beyond the smart city: a typology of platform urbanism» به ظهور الگو‌های نوین شهری مبتنی بر پلتفرم داده می‌پردازد.

وضعیت در ایران

در ایران نیز مفاهیم شهر هوشمند و پلتفرم‌های داده شهری مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما هنوز مسیر طولانی در پیش است. برخی شهر‌ها مانند تهران، مشهد، اصفهان قدم‌هایی برداشته‌اند:

برای مثال، شهرداری تهران سامانه‌هایی نظیر «تهران من» و ایجاد مرکز داده‌های شهری را آغاز کرده است.

با این حال، چالش‌های کلیدی شامل نبود استاندارد ملی برای تبادل داده میان نهادها، ضعف در زیرساخت‌های ابری و ارتباطی، کمبود نیروی متخصص تحلیل داده، و محدودیت در اشتراک‌گذاری داده‌های دولتی هستند.

از جنبه فرهنگی و حقوقی نیز، نگرانی‌ها درباره حفظ حریم خصوصی شهروندان و استفاده ناصحیح از داده‌ها، از موانع مهم شمرده می‌شوند.

بررسی نشان می‌دهد که در کشور‌های پیشرفته، مدیریت داده شهری مبتنی بر سه ستون است. **شفافیت»، «مشارکت شهروندان» و اقتصادِ داده ».

به‌عنوان مثال، شهر‌هایی مانند بارسلونا داده‌هایشان را باز (Open Data) منتشر می‌کنند تا شرکت‌های خصوصی بتوانند خدمات مبتنی بر داده تولید کنند. در ایران اما، داده‌ها عمدتاً در اختیار نهاد‌های دولتی باقی می‌مانند و امکان بهره‌گیری عمومی و خصوصی کمتر است. با وجود این، ایران پتانسیل قابل توجهی دارد اگر زیرساخت‌های ارتباطی (مثلاً فیبرنوری، شبکه ۵G)، پلتفرم‌های ابری داخلی، استاندارد‌های تبادل داده و قانون‌گذاری شفاف فراهم شود، می‌تواند در مسیر تبدیل شدن به شهر‌های مبتنی بر داده گام‌های بزرگتری بردارد.

پلتفرم‌های یکپارچه داده شهری، دیگر انتخابی لوکس نیستند، بلکه ضرورتی برای مدیریت مؤثر، پاسخ‌گو و پایدار شهر‌های معاصر هستند. آینده شهر‌ها نه‌تنها در خیابان‌ها و ساختمان‌ها، بلکه در بیت‌ها و بایت‌های داده رقم خواهد خورد. اگر شهر‌ها را موجوداتی زنده بدانیم، داده همان خون در رگ‌های آن است؛ و این پلتفرم‌ها، قلب تپنده‌ای هستند که جریان داده را هماهنگ و زنده نگه می‌دارند.