ذوب سریع یخچال‌های هیمالیا؛ تهدید هم‌زمان گرما و تغییرات موسمی

1

منطقه «آسیای کوهستانی مرتفع» که اغلب به «قطب سوم» شهرت دارد، بزرگ‌ترین ذخیره یخ در خارج از قطب شمال و جنوب را در خود جای داده است. این یخچال‌های طبیعی طی هزاران سال چشم‌اندازها را شکل داده‌اند، رودخانه‌ها را تغذیه کرده‌اند و جوامع انسانی را زنده نگه داشته‌اند. اما امروز این غول‌های یخ‌زده با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال کوچک شدن هستند.

گرمایش زمین تنها مقصر نیست

تا مدت‌ها دانشمندان بر این باور بودند که افزایش دمای جهانی عامل اصلی عقب‌نشینی یخچال‌ها است. اما پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که تغییر الگوهای بارش باران و برف، به‌ویژه آن‌هایی که با موسمی جنوب آسیا مرتبط‌اند، نقش مهمی در این روند دارند.

«این یافته‌ها نشان می‌دهند یخچال‌هایی که تحت سلطه موسمی‌های جنوب آسیا هستند مانند هیمالیای مرکزی، غربی و شرقی به‌طور ویژه آسیب‌پذیرند.» – سونام شرپا، استاد دانشگاه یوتا

یخچال‌ها با چه سرعتی از بین می‌روند؟

بر اساس داده‌های جدید، یخچال‌های منطقه هر سال بیش از ۲۲ گیگاتن یخ از دست می‌دهند. این میزان معادل پر کردن حدود ۹ میلیون استخر المپیک است.

در حالی که افزایش دما بخش بزرگی از این عقب‌نشینی را توضیح می‌دهد، تحقیقات دانشگاه یوتا و ویرجینیا تک نشان داده‌اند که زمان‌بندی و نوع بارش نیز اکنون نقش کلیدی ایفا می‌کند:

• بارش باران به جای برف، روند ذوب را تسریع می‌کند.
• فصل‌های موسمی کوتاه‌تر یا ضعیف‌تر باعث کاهش انباشت یخ می‌شوند.

وابستگی میلیاردها نفر به آب یخچال‌ها

یخچال‌های آسیای مرتفع بیش از ۱.۴ میلیارد نفر را به آب شیرین مجهز می‌کنند. این منابع، کشاورزی، برق‌آبی و آب آشامیدنی جنوب و مرکز آسیا را پشتیبانی می‌کنند.

با شتاب گرفتن ذوب یخ‌ها، وابستگی رودخانه‌ها به باران افزایش یافته و سهم یخچال‌ها در تأمین آب کاهش خواهد یافت.

«عقب‌نشینی سریع‌تر یخچال‌ها منبع اصلی جریان رودخانه‌ها را از ذوب یخ به باران تغییر می‌دهد و این موضوع خطر خشکسالی را برای نسل‌های آینده در مناطق پایین‌دست افزایش می‌دهد.» – سوزانا وِرت، دانشگاه ویرجینیا تک

تأثیر موسمی‌ها بر یخچال‌ها

برای بررسی دقیق این تغییرات، پژوهشگران از داده‌های ماهواره‌های GRACE و GRACE-FO ناسا استفاده کردند. این ماهواره‌ها تغییرات ذخیره آب (از جمله یخ) را با اندازه‌گیری تغییرات جاذبه زمین «وزن‌کشی» می‌کنند.

دانشمندان داده‌ها را با در نظر گرفتن مصرف آب زیرزمینی، رطوبت خاک، آب‌های سطحی و برف تصحیح کرده و سپس آن را با مدل‌های بازتحلیل اقلیمی ترکیب کردند. آن‌ها سال را به چهار بخش تقسیم کردند: زمستان، پیش‌موسم، موسمی و پس‌موسم.

سرعت گرفتن ذوب با تغییر زمان‌بندی موسمی‌ها

نتایج نشان داد که واکنش یخچال‌ها به بارش فصلی قوی‌تر از مجموع بارش سالانه است.

• در هیمالیای مرکزی: کاهش بارش‌های پیش‌موسم باعث از دست رفتن یخ شد.
• در هیمالیای شرقی: کاهش برف پس‌موسم روند عقب‌نشینی را سرعت بخشید.
• در هیمالیای غربی: افزایش باران تابستانی باعث وقوع رخداد «باران روی یخ» و شتاب ذوب شد.

تفاوت منطقه‌ای در روند ذوب

سیستم‌های آب‌وهوایی مختلف بر زیربخش‌های هیمالیا تأثیر متفاوتی دارند:

• هیمالیای مرکزی و شرقی: بیشترین نرخ از دست دادن یخ.
• پامیر، هندوکش و قراقروم: کاهش کندتر یا حتی اندکی افزایش یخچال‌ها.
• تیان شان: با تأثیرپذیری از چرخه‌های سیبری و طوفان‌های غربی، شاهد کاهش چشمگیر ذخایر یخی است.

این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که تغییرات باد و فازهای بارش (برف یا باران) نقش متفاوتی در سلامت یخچال‌ها ایفا می‌کنند.

خطرات ناشی از ذوب سریع

ذوب سریع یخچال‌ها تهدیدهای فوری و بلندمدتی به همراه دارد:

• سیلاب‌های ناگهانی دریاچه‌های یخچالی (GLOFs)
• رانش زمین و طغیان رودخانه‌ها
• خطر برای زیرساخت‌ها و جان جوامع پایین‌دست

«این خطر تنها مربوط به کمبود بلندمدت آب نیست بلکه تهدیدی فوری برای جان انسان‌ها و زیرساخت‌ها نیز محسوب می‌شود.» – سونام شرپا

چشم‌انداز آینده تحت موسمی‌های قوی‌تر

مدل‌های اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند که در دهه‌های آینده موسمی‌ها قوی‌تر و شدیدتر خواهند شد و احتمالاً زمان‌بندی آن‌ها نیز تغییر خواهد کرد.

تا سال ۲۱۰۰، از دست رفتن یخ در حوضه‌های تحت سلطه موسمی‌ها ممکن است به ۳۸ تا ۵۸ درصد برسد که بستگی به میزان انتشار آینده دارد.

این تغییرات می‌تواند جریان رودخانه‌ها، کشاورزی و خطر بلایای طبیعی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین نیاز به شبکه‌های پایش دقیق‌تر برای ثبت تغییرات باران، برف و دما در ارتفاعات بالاتر بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

نتیجه‌گیری: حفاظت از جوامع پایین‌دست

یخچال‌های آسیای مرتفع اکنون زیر فشار هم‌زمان گرما و تغییرات موسمی‌ها در حال عقب‌نشینی هستند. زمان‌بندی فصلی و تعادل باران و برف، بیش از مجموع بارش سالانه، سرنوشت این یخچال‌ها را تعیین می‌کند.

حفاظت از جوامع پایین‌دست نیازمند برنامه‌ریزی و رصد دقیق‌تر است تا بتوان اثرات این تغییرات را کاهش داد. روشن است که آنچه در این کوه‌ها رخ می‌دهد، فراتر از دره‌های آن‌ها خواهد رفت و زندگی بیش از یک میلیارد نفر را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

📌 اگر به آینده منابع آب و تأثیر تغییرات اقلیمی بر زندگی بشر علاقه‌مندید، مطالعه و پیگیری آخرین تحقیقات علمی درباره یخچال‌های طبیعی می‌تواند گامی مؤثر در افزایش آگاهی و مشارکت در حفاظت از محیط‌زیست باشد.