به گزارش خبرگزاری آنا؛ سیّدمهدی شریفی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم‌افزار معاونت علمی ریاست جمهوی در ابتدای این نشست عنوان کرد: باید پذیرفت که کشور طی سال‌های گذشته در مسیر توسعه فناوری‌های سخت گام‌های خوبی برداشته است، اما در حوزه صنایع نرم و فرهنگی، مظلومیتی تاریخی وجود دارد. این حوزه، یکی از ارکان مهم زیست‌بوم فناوری محسوب می‌شود که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنده با بیش از ۱۵ سال تجربه در حوزه رسانه، چه در داخل کشور و چه در عرصه بین‌المللی، به‌خوبی دریافته‌ام که کشورهای پیشرفته، قدرت خود را از مسیر فناوری کسب کرده‌اند. اگر خواهان تغییر نگرش و رفتار در سطح ملی هستیم، باید از رهگذر فناوری‌های نرم و فرهنگی حرکت کنیم.
بازی‌های ویدئویی، اسباب بازی و پویانمایی اولویت‌های ستاد هستند
وی در ادامه افزود: در چهار سال گذشته، تلاش ویژه‌ای در ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم‌افزار معاونت علمی صورت گرفته تا جایگاه و منزلت فناوری‌های نرم به‌درستی معرفی شود. حضور اهالی رسانه و سایر مدعوین در این نشست، به‌ویژه در ارتباط با برگزاری کنفرانس جایزه ملی نوآوری اجتماعی ایران، نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در سطح کشور است. اکنون تمرکز ستاد فناوری‌های نرم بر حوزه‌های انیمیشن، اسباب‌بازی و تولیدات فرهنگی قرار دارد. این حوزه‌ها به دلایل راهبردی و مزیت‌های رقابتی، می‌توانند مسیر توسعه پایدار کشور را هموار سازند.
این مقام مسئول تأکید کرد: در این مسیر، حمایت‌های ساختاری، معافیت‌های قانونی و تعریف شاخص‌های ملی و دینی برای هویت ایرانی-اسلامی، از جمله اقدامات بنیادین ستاد بوده است. ماده ۸ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، که سال‌ها در انتظار اجرایی‌شدن آن بودیم، یکی از گام‌های مهم در این مسیر است. متأسفانه، بخش قابل توجهی از ورودی‌های فرهنگی کشور به دلیل نبود طراحی صحیح، از مسیر اصلی بازمانده‌اند. جایزه ملی نوآوری اجتماعی می‌تواند بستری برای اصلاح این روند و ایجاد تغییرات اساسی در نگرش‌های اجتماعی باشد.
شریفی در خاتمۀ صحبت‌های خود تصریح کرد: با لطف الهی و حمایت دانشگاه‌ها و نخبگان علمی کشور، این جایزه با پشتوانه‌ای قوی در حال شکل‌گیری است. از شما عزیزان، به‌ویژه اعضای هیئت علمی و فعالان رسانه‌ای، تقاضا دارم هرگونه نقد، پیشنهاد یا دغدغه‌ای که در مسیر اجرای این برنامه احساس می‌کنید، با ما در میان بگذارید. این مسیر، نیازمند هم‌فکری و هم‌دلی است تا بتوانیم شعار نوآوری اجتماعی را به عمل تبدیل کنیم و از طریق آن، بخشی از مشکلات کشور را مرتفع سازیم.
آماری وضعیت اجتماعی کشور
سعدآبادی، دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری نیز در ادامۀ نشست عنوان کرد: بر اساس آخرین برآوردها، قریب به ۱۵ میلیون نفر از جمعیت کشور، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، درگیر معضل مواد مخدر هستند؛ به‌عبارتی، از هر شش نفر، یک نفر با این بحران مواجه است. از سوی دیگر، حدود ۴۴.۷ درصد از جمعیت روستایی کشور به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. در خصوص مسائل حساسی چون خودکشی کودکان، قاچاق انسان و سایر آسیب‌های اجتماعی، متأسفانه آمار رسمی و قابل اتکایی در دست نیست.
وی افزود: این موارد، بخشی از چالش‌های اجتماعی کشور هستند که نیازمند توجه جدی و اقدام مؤثر از سوی نهادهای علمی، رسانه‌ای و اجتماعی‌اند. رسالت ما، به‌عنوان فعالان اجتماعی، نه در بیان تلخی‌ها بلکه در یافتن راهکارهای نوین برای عبور از آن‌هاست. باید گفت که مسائل امروز با راه‌حل‌های دیروز قابل حل نیستند؛ ما نیازمند نفس‌های تازه، اندیشه‌های نو و کنشگران خلاق هستیم.
مفهوم نوآوری اجتماعی چیست؟
دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری اجتماعی ایران در ادامه تأکید کرد: نوآوری اجتماعی، مفهومی بنیادین و راهبردی است که در پی ایجاد پل ارتباطی میان واقعیت‌های تلخ اجتماعی و آینده‌ای روشن و امیدبخش است. هرگاه یک مسئله اجتماعی با در نظر گرفتن پنج ویژگی زیر حل شود، می‌توان آن را مصداقی از نوآوری اجتماعی دانست:
- نوآورانه بودن راه‌حل
- مفید بودن برای جامعه
- کارآمدی و اثربخشی عملیاتی
- اتفاق افتادن در بستر کنشگری اجتماعی
- برخورداری از اثرات ملموس و پایدار
این پژوهشگر مسائل اجتماعی تصریح کرد: در نوآوری اجتماعی، تمرکز بر پیامدهای واقعی اقدامات است، نه صرفاً خروجی‌های ظاهری. این رویکرد، ما را ملزم می‌سازد تا مسائل اجتماعی را شناسایی کرده، خود را در متن آن‌ها قرار دهیم و راه‌حل‌هایی عملیاتی و قابل اجرا ارائه کنیم.
تجربه میدانی نقش مهمی در نوآوری اجتماعی دارد
سعدآبادی در ادامه عنوان کرد: در یکی از پژوهش‌های انجام‌شده، گروهی از محققان به‌منظور درک عمیق‌تر از وضعیت توان‌یابان جسمی، به‌مدت یک هفته در ماه، به‌صورت نمادین از ویلچر استفاده کردند. این تجربه، نشان داد که تا زمانی که فرد خود را در موقعیت مسئله قرار ندهد، نمی‌تواند عمق آن را درک کند. بسیاری از فروشگاه‌ها و اماکن عمومی برای این عزیزان قابل دسترسی نیستند؛ این تجربه، ضرورت طراحی راه‌حل‌های مبتنی بر هم‌دلی و درک واقعی را برجسته می‌سازد.
هدف از جایزه نوآوری اجتماعی
وی همچنین اضافه کرد: در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، ابزارهای سیاست‌گذاری متعددی برای حمایت از نوآوری اجتماعی تعریف شده‌اند. یکی از این ابزارها، جایزه ملی نوآوری اجتماعی ایران است. انتخاب این ابزار، با هدف ایجاد انگیزه، رقابت سالم و پرورش اکوسیستم نوآوری صورت گرفته است. همانگونه که در لیگ‌های ورزشی، تنها تیم قهرمان جایزه دریافت می‌کند، اما کل سیستم از رقابت بهره‌مند می‌شود—از بازیکنان و مربیان گرفته تا داوران و تماشاگران.
دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری اجتماعی ایران در ادامه تأکید کرد: بر همین اساس، برگزیدگان جایزه در ماه‌های دی و بهمن معرفی خواهند شد، اما هدف اصلی، سیاست‌گذاری برای کل زیست‌بوم نوآوری اجتماعی کشور است. شاخص‌های دقیق و قابل سنجش برای ارزیابی ایده‌ها تدوین شده‌اند تا از شعارزدگی فاصله گرفته و به سمت اثربخشی واقعی حرکت کنیم.
تدوین چارچوب علمی
این پژوهشگر مسائل اجتماعی خاطرنشان کرد: در همکاری با کمیته علمی و دانشگاه‌های کشور، کتابی تحت عنوان «ارزشیابی و اثرسنجی نوآوری اجتماعی» در دست تدوین است که به‌زودی منتشر خواهد شد. این اثر، می‌تواند مبنای علمی و عملی برای سیاست‌گذاری‌های آینده در این حوزه باشد.
جایگاه بین‌المللی نوآوری اجتماعی
سعدی آبادی در ادامه گفت: در سطح بین‌المللی، پژوهشگران ایرانی در حال انتشار مقالات علمی در معتبرترین نشریات جهان هستند. برخی از موضوع‌های اجتماعی ایران در کتاب‌هایی که توسط دانشگاه‌هایی چون آکسفورد منتشر می‌شوند، مورد ارجاع قرار گرفته‌اند. با این حال، هنوز ظرفیت‌های علمی داخلی، به‌ویژه مقالات اعضای هیئت علمی و دانشجویان، به‌طور کامل در این عرصه فعال نشده‌اند. در همکاری با وزارت علوم، مقرر شده است که مقالات برتر ارائه‌شده در کنفرانس ملی نوآوری اجتماعی ایران در نشریات معتبر علمی منتشر شوند تا زمینه‌ساز ارتقاء جایگاه علمی کشور در این حوزه گردد.
وی اضافه کرد: جایزه نوآوری اجتماعی می‌تواند به بستری مؤثر برای هم‌افزایی دو جریان اصلی تبدیل شود، نخست، مسیر رشد و بلوغ افرادی که در این حوزه به ایده‌پردازی پرداخته‌اند، نوآوری‌هایی ارائه داده‌اند و کسب‌وکارهای اجتماعی را راه‌اندازی کرده‌اند؛ و دوم، مواجهه با چالش‌ها و مسائل اجتماعی کشور که هریک به نوبۀ خود جایگاه مهمی برای آیندۀ ایران دارند. این جایزه در نقطه تلاقی این دو جریان شکل می‌گیرد و نقشی کلیدی در حل مسائل اجتماعی ایفا خواهد کرد، مشروط بر آنکه اقدامات آن به‌صورت عملیاتی اجرا شده و آثار ملموسی بر جای گذارد؛ در غیر این صورت، نمی‌توان آن را به‌عنوان یک ابزار مؤثر شناخت.
دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری اجتماعی ایران در ادامه تأکید کرد: برای تبیین اهمیت اثرسنجی، مثالی از حوزه سلامت و کارآفرینی اجتماعی برای شما می‌زنم. حدود هفده سال پیش، پروژه‌ای با هدف توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزی تعریف شد. نهادهای مختلفی در این طرح مشارکت داشتند و رویکردی سیستمی اتخاذ شد. بذرهای نوین کشاورزی معرفی و کشاورزان آموزش دیدند. در سال‌های نخست، محصولات برداشت شد و اشتغال مستقیم برای یازده نفر ایجاد گردید. اما در بلندمدت، پیامدهای منفی آشکاری نمایان شد. آب‌های مصرف‌شده به دریاچه ارومیه ریختند، زمین‌های کشاورزی شور شدند، طوفان‌های نمکی افزایش یافت و بهره‌وری اراضی کاهش یافت. این تجربه نشان داد که اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی، گاه بسیار فراتر از اثرات اقتصادی هستند و باید در ارزیابی‌ها مورد توجه قرار گیرند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی تأکید کرد: اهداف اساسی جایزه نوآوری اجتماعی، از جمله قابلیت ساخت الگوهای عملیاتی برای فعالان اجتماعی، در اولویت قرار دارد. بسیاری از افراد علاقه‌مند به فعالیت در این حوزه، فاقد دانش و تجربه کافی هستند. از این‌رو، ایجاد الگوهای قابل اجرا و مستند، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در کنار این جایزه، نهاد تخصصی مالی نیز تعریف شده است تا بتواند از طریق صندوق نوآوری اجتماعی، حمایت‌های مالی، تسهیلات و سرمایه‌گذاری لازم را برای توسعه ایده‌ها و شرکت‌ها فراهم آورد.
نوآوری اجتماعی، دانشی تخصصی است
سعدآبادی همچنین عنوان کرد: کتاب‌های تخصصی در حوزه نوآوری اجتماعی، با همکاری دانشگاه‌های کشور در حال تدوین هستند تا فرآیندهای کسب‌وکار اجتماعی را شتاب‌دهی کرده و مسیر ورود به بازار را تسهیل کنند و دغدغه‌های اجتماعی توسط آن‌ها شناسایی شود. در کمیته‌های مختلف، نمایندگان نهادهای حکمرانی و دولتی کشور نیز حضور دارند تا اثرگذاری فرایندی در سطح ملی محقق شود.
وی افزود: نوآوری اجتماعی، دانشی تخصصی محسوب می‌شود که همانند علوم دیگر، نیازمند مهارت، تجربه و تخصص اجرایی است. همانگونه که جراحی قلب نیاز به پزشک متخصص دارد، حل مسائل مناطق محروم نیز نیازمند متخصصان نوآوری اجتماعی است. این حوزه، پلی میان شکست‌های گذشته و آینده‌ای روشن خواهد بود.
نوآوری اجتماعی جمعی و شبکه‌ای هدف نهایی رویداد است
دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری اجتماعی ایران در ادامه تأکید کرد: در فرآیند ارزیابی جایزه، چهار سطح تعریف شده است. سطح نخست، نوآوری اجتماعی فردی است که شامل افراد حقیقی فعال در این حوزه می‌شود. سطح دوم، نوآوری اجتماعی شرکتی است که مدیران شرکت‌های خصوصی را در بر می‌گیرد. سطح سوم، نوآوری اجتماعی حکمرانی است که نهادها و دستگاه‌های دولتی را شامل می‌شود. سطح چهارم، که هدف نهایی و چشم‌انداز جایزه محسوب می‌شود، نوآوری اجتماعی جمعی و شبکه‌ای است؛ یعنی افرادی که توانسته‌اند فعالیت‌های فردی و شرکتی را در قالب شبکه‌های اجتماعی و جمعی تلفیق کنند. البته سطح چهارم در کشور هنوز به‌صورت جدی شکل نگرفته و نیازمند رسمیت‌بخشی و حمایت ساختاری است. این تنوع سطوح، بازتابی از واقعیت‌های موجود در حوزه نوآوری اجتماعی است که باید به رسمیت شناخته شود و در سیاست‌گذاری‌ها لحاظ گردد.
این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد:: نوآوری اجتماعی مبتنی بر دیدگاهی از پایین به بالا شکل می‌گیرد؛ بدین معنا که حل مسائل اجتماعی از دل تجربه زیسته افراد آغاز می‌شود. فردی که خود درگیر یک مسئله بوده، با درک عمیق از آن، راه‌حلی عملیاتی ارائه می‌دهد. این راه‌حل، از سطح فردی آغاز شده و با ورود به فضای دانشگاهی و علمی، به ساختاری قابل تعمیم تبدیل می‌شود. در مواردی مشاهده شده که تنها دو نفر درگیر یک مسئله بوده‌اند، اما با ارائه راه‌حل از سوی یکی از آنان، تحولات مثبتی در سطح اجتماعی رقم خورده است. این همان نقطه‌ای است که نوآوری اجتماعی معنا می‌یابد؛ جایی که فردی با تجربه مستقیم از یک مشکل، به ارائه راه‌حل می‌پردازد.
دلیل سطح‌بندی جایزه
سعدآبادی در ادامه عنوان کرد: دلیل سطح‌بندی در جایزه نوآوری اجتماعی نیز در همین منطق نهفته است. نوآوری اجتماعی، مسیری برای رویش و رشد است. برگزیدگان این جایزه، افرادی هستند که در مسیر ایده‌پردازی گام برداشته‌اند و تلاش می‌کنند تا در بستر پویایی اجتماعی، ایده‌های خود را به ساختارهای سازمانی تبدیل کنند. این فرآیند، از مرحله شکل‌گیری ایده تا پیاده‌سازی کامل آن، ادامه می‌یابد و در نهایت، وارد بخش‌های سیستماتیک نوآوری اجتماعی می‌شود. سطح چهارم این جایزه، آرمان اجتماعی را نمایندگی می‌کند؛ جایی که افراد در حوزه تحول‌آفرینی اجتماعی فعالیت دارند و اثرات عمیق و پایدار در کشور ایجاد می‌کنند. هدف این جایزه، شناسایی چنین افراد و قرار دادن آن‌ها در زیست‌بوم نوآوری اجتماعی کشور است تا بتوانند در حل مسائل بنیادین نقش‌آفرینی کنند.
وی ادامه داد: در منطق ارزیابی این جایزه، چهار مرحلۀ اصلی تعریف شده است. نخستین مرحله، ثبت‌نام و ارائه اولیه ایده‌ها از طریق سامانه جایزه است. از همان ابتدا، فرآیند اعتمادسازی آغاز می‌شود و شرکت‌کنندگان به ارائه ویدیوهای معرفی و پرزنت اقدام می‌کنند. مرحله دوم، خوداظهاری نتایج است که شرکت‌کنندگان به‌صورت مستند، دستاوردهای خود را گزارش می‌دهند. مرحله سوم، ارزیابی میدانی است که در آن، ارزیابان به محل اجرای ایده‌ها اعزام می‌شوند تا ضمن بررسی صحت خوداظهاری، از نزدیک با نحوه عملیاتی‌شدن طرح‌ها آشنا شوند. این ارزیابی‌ها در سراسر کشور انجام می‌شود؛ ممکن است داوری در مشهد صورت بپذیرد و ارزیابی در سیستان و بلوچستان انجام شود. این فرآیند، علاوه بر ارزیابی، به تربیت و آماده‌سازی داوران و فعالان اجتماعی نیز کمک می‌کند.
دبیر علمی جایزۀ ملی نوآوری اجتماعی ایران در ادامه تصریح کرد: ترکیب هیئت داوران، شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، فعالان حوزه نوآوری اجتماعی و افرادی با تجربه‌های موفق و شکست‌خورده در این عرصه است. در مرحله نهایی، افراد منتخب پس از بررسی‌های دقیق، انتخاب خواهند شد. تأکید می‌کنم که این جایزه، صرفاً انتخاب یک فرد یا شرکت به‌عنوان برگزیده نیست، بلکه حرکتی جمعی و ملی است؛ حرکتی به‌سوی شناسایی تمامی صداهای شنیده‌نشده، مسائل مغفول‌مانده و راه‌حل‌های عملیاتی نشده در کشور.
سعدآبادی در خاتمه گفت: از اعضای محترم حاضر در جلسه درخواست دارم که انرژی حاصل از این نشست را به فضای اجتماعی منتقل کنند. این حرکت، گامی مهم در راستای تحقق اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری است که در پی ایجاد تحول در ساختارهای اجتماعی کشور می‌باشند.
source