ترس از جا ماندن از یک تجربه؛ روایت سواستفاده شبکه‌های اجتماعی از نوجوانان

امروزه فضای مجازی به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی نوجوانان تبدیل شده است. اپلیکیشن‌هایی مانند اینستاگرام و تیک‌تاک نه‌تنها ابزاری برای سرگرمی یا ارتباط هستند، بلکه به‌طرزی سیستماتیک و هدفمند بر ذهن و روان کاربران تاثیر می‌گذارند. پدیده‌ای که در سال‌های اخیر به‌شدت میان نوجوانان شایع شده، «ترس از جا ماندن» یا FOMO (Fear of Missing Out) است؛ احساسی اضطراب‌آور که ناشی از تماشای لحظات جذاب و به‌ظاهر کامل دیگران در فضای مجازی است.
این گزارش در نشریه نوجوان The Paw Print منتشر شده است که تجربه‌ی شخصی یک نوجوان را روایت می‌کند که به‌طور مستقیم با این پدیده روبه‌رو شده و به بررسی اثرات روانی، اجتماعی و رفتاری شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان می‌پردازد.

وابستگی و روایتی فردی از ترس از جا ماندن (FOMO)
مایلز نوجوان، درباره تجربه خود می‌گوید «وقتی برای اولین‌بار در سال دوم دبیرستان اینستاگرام را نصب کردم، احساس طردشدگی تجربه کردم. وقتی دیگران تصاویر مهمانی‌ها یا رویداد‌هایی را می‌گذاشتند که من دعوت نشده بودم، حس می‌کردم جا مانده‌ام. کم‌کم به جای زندگی کردن، زندگی دیگران را تماشا می‌کردم. حتی مغزم منتظر لرزش گوشی از یک اعلان جدید بود. من به این فضا معتاد شده بودم.»
بر اساس پژوهش‌های دانشگاه میشیگان، حدود ۲۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان به اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتلا هستند. طراحی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و تیک‌تاک به‌گونه‌ای است که کاربران را با پاداش فوری (مانند لایک، کامنت و نوتیفیکیشن) درگیر و وابسته نگه داشته است.

آمار و هشدار‌ها از یک باور رایج
طبق گزارش «مرکز حقوقی قربانیان شبکه‌های اجتماعی (SMVLC)»، بیش از نیمی از کاربران شبکه‌های اجتماعی «ترس از جا ماندن» را تجربه می‌کنند. این نهاد هشدار می‌دهد که این ترس ناشی از باور رایج در میان نوجوانان است که «موقعیت اجتماعی آنلاین آنها همه‌چیز است» و حتی یک اعلان از دست‌رفته می‌تواند این جایگاه را تهدید کند.
در نظرسنجی‌ای که از طریق حساب اینستاگرام نشریه «The Paw Print» انجام شد، ۶۶٪ از دانش‌آموزان گزارش دادند که به‌دلیل شبکه‌های اجتماعی احساس تنهایی می‌کنند.

یک راهکار در دسترس؛ پاک‌سازی دیجیتال
در مقابله با این اعتیاد، مایلز نوجوان تصمیم می‌گیرد در دوره‌هایی مشخص، همه برنامه‌های شبکه اجتماعی را از گوشی خود حذف کند؛ روشی که آن را «پاک‌سازی شبکه اجتماعی» یا social media cleanse می‌نامد و می‌گوید «هر وقت احساس می‌کنم اسکرول بی‌وقفه ذهنم را اشغال کرده یا مسئولیت‌هایم روی هم انباشته شده، اپلیکیشن‌ها را حذف می‌کنم. بعد از آن تمرکز بیشتری پیدا می‌کنم، کارهایم را سریع‌تر انجام می‌دهم و زمان بیشتری برای ارتباطات واقعی دارم. این کار حتی «ترس از جا ماندن» من را کاهش داده است.»
مایلز صادقانه اذعان می‌کند که هنوز به‌طور کامل از وابستگی‌اش رهایی نیافته است. اما یاد گرفته که زمان‌هایی لازم است عقب‌نشینی کند تا سلامت روانش حفظ شود و در پایان بیان می‌کند: «اگر شبکه‌های اجتماعی روی گوشی‌ام باشند، مطمئنم که زمان زیادی را در آنها سپری خواهم کرد. می‌دانم ممکن است احساس تنهایی یا غم پیدا کنم و نوتیفیکیشن‌ها نیازم به پاداش فوری را تشدید می‌کنند. من، مثل بسیاری از نوجوانان دیگر، هنوز قدرت حذف کامل این فضا‌ها را ندارم. اما فکر می‌کنم درک اینکه، این برنامه‌ها از ترس‌های ما سوءاستفاده می‌کنند، قدم اول برای مقابله با این وابستگی است.»