ارسال دارو به سلول‌های سرطانی با نانوذرات

به گزارش پایگاه خبری دانا، گروه دانش و فناوری:

مبارزه با بیماری‌های سخت، به ویژه سرطان، همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پزشکی بوده است. شیمی‌درامی‌های رایج، مانند یک حمله گسترده و غیرانتخابی عمل می‌کنند: در حالی که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند، به سلول‌های سالم و سریع‌تقسیم بدن مانند سلول‌های مغز استخوان، ریشه مو و پوشش دستگاه گوارش نیز آسیب جدی می‌زنند. اینجاست که نانوفناوری، با وعده یک جنگ انتخابی و هوشمند، به میدان می‌آید و چشم‌اندازی از یک انقلاب درمانی ترسیم می‌کند.

نانوفناوری در پزشکی، به طراحی و استفاده از ذرات و ابزارهایی در مقیاس نانو (۱ تا ۱۰۰ نانومتر، حدوداً ۱۰۰۰ برابر کوچک‌تر از قطر موی انسان) می‌پردازد. در این مقیاس، مواد خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی از خود نشان می‌دهند. نانوذرات دارورسان، ستون‌فقرات این انقلاب هستند. این حامل‌های میکروسکوپی، مانند زیردریایی‌ یا کامیون‌های تحویل‌دهنده فوق‌پیشرفته طراحی شده‌اند تا داروهای ضدسرطان را مستقیم و بی‌خطا به مقصد نهایی، یعنی خود سلول سرطانی، برسانند.

مکانیسم هوشمند عمل: چگونه نانوذرات، سلول سرطانی را هدف می‌گیرند؟

این هدف‌گیری هوشمند، معجزه نانوفناوری است و از طریق چند مکانیسم کلیدی انجام می‌شود:

افزایش نفوذ و ماندگاری (EPR):

رگ‌های خونی تغذیه‌کننده تومورهای سرطانی، معمولاً ساختاری غیرعادی، نشت‌پذیر و دارای منافذ بزرگ‌تری هستند. نانوذرات از این منافذ به راحتی خارج می‌شوند و در بافت تومور تجمع می‌یابند. از سوی دیگر، سیستم لنفاوی در تومورها به خوبی کار نمی‌کند، بنابراین نانوذرات به دام افتاده و به راحتی شسته نمی‌شوند. این پدیده، اثر افزایش یافته نفوذ و ماندگاری نام دارد.

هدف‌گیری فعال:

برای دقت بیشتر، سطح نانوذرات را با لیگاندهایی مانند آنتی‌بادی، پپتید یا مولکول‌های قندی خاص می‌پوشانند. این لیگاندها، به طور اختصاصی به گیرنده‌های بیش‌ازحد بیان‌شده روی سطح سلول‌های سرطانی می‌چسبند (مثل قفل و کلید). این امر، شانس اتصال نانوذره به سلول سالم را به شدت کاهش می‌دهد.

 رهایش کنترل‌شده:

پس از اتصال به سلول هدف یا ورود به محیط تومور، نانوذرات می‌توانند دارو را به صورت کنترل‌شده رها کنند. این رهایش می‌تواند توسط شرایط خاص محیط تومور (مثل اسیدیته بیشتر)، توسط یک سیگنال خارجی (مثل نور یا امواج فراصوت) یا به تدریج و در طول زمان انجام شود.

مزایای برجسته درمان نانوذره‌ای

کاهش چشمگیر عوارض جانبی:

با هدف‌گیری دقیق، داروی بیشتری به تومور می‌رسد و داروی کمتری در گردش خون آزاد می‌شود که به معنای آسیب کمتر به بافت‌های سالم و عوارضی مانند ریزش مو، تهوع و سرکوب مغز استخوان است.

افزایش اثربخشی درمان:

از آنجا که غلظت دارو در محل تومور بسیار بالاتر می‌رود، قدرت تخریب سلول‌های سرطانی افزایش می‌یابد.

غلبه بر مقاومت دارویی:

برخی تومورها با پمپاژ دارو به خارج از سلول، به درمان مقاوم می‌شوند. نانوذرات می‌توانند از مسیرهای مختلفی وارد سلول شوند و این مکانیسم مقاومت را دور بزنند.

حمل ترکیبات چندگانه:

یک نانوذره می‌تواند همزمان چند داروی مختلف، یک دارو به همراه یک عامل تصویربرداری (برای ردیابی تومور) یا یک دارو به همراه یک محرک ایمنی را حمل کند.

 فراتر از دارورسانی: سایر کاربردهای نانوفناوری در سرطان

نانوذرات فقط حامل دارو نیستند؛ آنها خود می‌توانند سلاح باشند:

فوتوترمال تراپی:

نانوذرات طلا یا کربن می‌توانند انرژی نور (مادون قرمز نزدیک) را به گرما تبدیل کنند. با تجمع این ذرات در تومور و تابش نور، دمای موضعی به قدری افزایش می‌یابد که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.

هایپرترمیا:

مشابه روش فوق، اما با استفاده از نانوذرات مغناطیسی و میدان مغناطیسی متناوب برای تولید حرارت موضعی.

ایمونوتراپی نانو:

نانوذرات می‌توانند به عنوان واکسن یا adjuvant عمل کنند و سیستم ایمنی بدن را به طور خاص برای شناسایی و حمله به سلول‌های سرطانی آموزش و تحریک کنند.

چالش‌ها و آینده پژوهش

با وجود پیشرفت‌های شگرف، موانعی بر سر راه تجاری‌سازی گسترده وجود دارد. نگرانی درباره سمیت بلندمدت برخی نانوذرات و چگونگی دفع آنها از بدن، نیازمند مطالعات بیشتر است. هزینه تولید نانوذرات استاندارد و پیچیده همچنان بالا است. همچنین، مقیاس‌پذیری تولید

از مقیاس آزمایشگاهی به صنعتی و دریافت تأییدیه‌های تنظیمی (مانند FDA) فرآیندی زمان‌بر و پرهزینه است.

جمع‌بندی: افق روشن پزشکی شخصی‌سازی‌شده

نانوفناوری در پزشکی، به ویژه در حوزه سرطان، دیگر یک داستان علمی‌تخیلی نیست. اولین داروهای مبتنی بر نانوذرات (مانند Doxil) از دهه‌ها پیش تأیید شده‌اند و ده‌ها داروی دیگر در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی هستند. آینده به سوی داروهای نانوهوشمند چندمنظوره در حرکت است: ذراتی که هم تومور را نشانه‌گیری می‌کنند، هم دارو را رها می‌سازند، هم پاسخ تومور را تصویربرداری می‌کنند و هم گزارش درمان را به پزشک بازمی‌گردانند.

این فناوری، سنگ بنای اصلی پزشکی شخصی‌سازی‌شده در سرطان است؛ جایی که درمان بر اساس ویژگی‌های مولکولی خاص تومور هر بیمار طراحی می‌شود. بدون شک، نانوفناوری، سلاح آینده در نبرد با سرطان خواهد بود و نوید دورانی را می‌دهد که درمان سرطان، مؤثرتر، دقیق‌تر و با کیفیت زندگی بالاتری برای بیماران همراه باشد.