آلودگی هوا چگونه سیستم ایمنی بدن را تغییر می‌دهد؟

1

تنفس هوای آلوده ممکن است بی‌سروصدا سیستم ایمنی بدن را به سمت خودایمنی سوق دهد، آن هم مدت‌ها پیش از آنکه علائم بیماری ظاهر شوند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد ذرات بسیار ریز موجود در هوای آلوده می‌توانند تغییرات ظریفی اما مهم در عملکرد سیستم ایمنی ایجاد کنند؛ تغییراتی که در نهایت زمینه‌ساز بیماری‌های خودایمنی می‌شوند.

یافته‌های یک مطالعه گسترده

در یک مطالعه بزرگ روی ۳٬۵۴۸ فرد بزرگسال، پژوهشگران دریافتند افرادی که بیشتر در معرض آلودگی ذرات معلق ریز هوا قرار داشتند، سطح بالاتری از آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای (ANA) در خون خود نشان می‌دادند.

ANA یک نشانگر خونی است که اغلب با بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس مرتبط دانسته می‌شود.

آنتی‌بادی‌های ضد هسته‌ای، پروتئین‌هایی هستند که به اشتباه به سلول‌های خود بدن حمله می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها به‌تنهایی تشخیص بیماری محسوب نمی‌شوند، اما افزایش سطح آن‌ها می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات اولیه در سیستم ایمنی باشد.

«این نتایج ما را به مسیر جدیدی برای درک چگونگی تأثیر آلودگی هوا بر تغییرات سیستم ایمنی هدایت می‌کند»

— دکتر ساشا برناتسکی، استاد پزشکی دانشگاه مک‌گیل

آلودگی هوا فراتر از ریه‌ها و قلب

این یافته‌ها به شواهد رو‌به‌رشدی اضافه می‌شود که نشان می‌دهد آلودگی هوا فقط ریه‌ها و قلب را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، بلکه می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی را نیز دگرگون کند.

ذرات کوچک، اثرات بزرگ

ذرات PM2.5 ذراتی با قطر کمتر از ۲٫۵ میکرومتر هستند که بخش رایجی از مه‌دود شهری و دودهای داخل ساختمان به‌شمار می‌روند.

• دود چوب
• اگزوز خودروها
• سوزاندن صنعتی

همگی می‌توانند سطح PM2.5 را افزایش دهند، حتی در فاصله‌ای دور از منبع اصلی آلودگی.

به گفته برناتسکی، این ذرات آن‌قدر کوچک هستند که می‌توانند وارد جریان خون شوند و بالقوه کل بدن را تحت تأثیر قرار دهند.

نحوه برآورد میزان مواجهه با آلودگی

پژوهشگران کد پستی محل سکونت هر شرکت‌کننده را با میانگین سطح PM2.5 در پنج سال پیش از نمونه‌گیری خون تطبیق دادند.

نمونه‌های خونی از «مطالعه سلامت انتاریو» به‌دست آمد؛ پروژه‌ای که بیش از ۲۲۵ هزار بزرگسال را جذب کرده و بیش از ۴۰ هزار نمونه خون جمع‌آوری کرده است.

برای کاهش اثر عوامل پنهان، مدل‌های آماری متغیرهایی مانند سن، جنسیت، سیگار کشیدن، سطح درآمد، زندگی شهری یا روستایی را در نظر گرفتند.

ارتباط هوای آلوده با فعالیت سیستم ایمنی

در پایین‌ترین چارک مواجهه با PM2.5، افرادی که در بالاترین محدوده همان گروه قرار داشتند، احتمال بیشتری برای داشتن ANA با قوی‌ترین تیترها یعنی 1:640 و 1:1,280 نشان دادند.

تیتر نشان‌دهنده قدرت آنتی‌بادی است و زمانی افزایش می‌یابد که نمونه خون حتی پس از رقیق‌سازی‌های مکرر همچنان مثبت باقی بماند.

جالب اینکه این ارتباط فقط در بالاترین تیترها مشاهده شد و افزایش خطی ساده PM2.5 سیگنال آماری روشنی نشان نداد.

باید تأکید کرد که ANA یک نشانگر زیستی است، نه تشخیص بیماری. بسیاری از افراد سالم نیز سطوح پایینی از این آنتی‌بادی‌ها دارند.

چرا نشانه‌های اولیه اهمیت دارند؟

بیماری‌های خودایمنی معمولاً به‌تدریج ایجاد می‌شوند. به همین دلیل پژوهشگران به نشانگرهای اولیه مانند افزایش ANA علاقه‌مندند؛ نشانه‌هایی که ممکن است سال‌ها پیش از آسیب‌های جدی ظاهر شوند.

وقتی ریه‌ها زنگ خطر ایمنی را به صدا درمی‌آورند

ذرات استنشاق‌شده می‌توانند بافت ریه را تحریک کرده و استرس اکسیداتیو ایجاد کنند؛ حالتی که در آن مواد شیمیایی واکنش‌پذیر به سلول‌ها آسیب می‌زنند.

در پاسخ، سلول‌های ایمنی سیتوکین‌ها را آزاد می‌کنند؛ پروتئین‌هایی که پیام‌های هشدار ایمنی را منتقل می‌کنند و می‌توانند وارد جریان خون شوند.

اگرچه ژنتیک نقش مهمی در بیماری‌های خودایمنی دارد، اما مواجهه‌های محیطی می‌توانند فشار اضافی و تدریجی بر سیستم ایمنی وارد کنند.

مواجهه نابرابر، خطر نابرابر

ترافیک یکی از منابع اصلی ذرات معلق است، اما تنها عامل نیست. دود آتش‌سوزی جنگل‌ها و سوزاندن چوب می‌تواند کیفیت هوا را در حومه شهرها و مناطق روستایی نیز به‌طور جدی کاهش دهد.

رویدادهای فصلی دود، الگوهای مواجهه را تغییر می‌دهند و حتی افرادی که معمولاً با مه‌دود شهری روبه‌رو نیستند، ممکن است در فصل آتش‌سوزی در معرض سطوح بالای ذرات قرار گیرند.

مطالعه نشان داد میزان مثبت بودن ANA در زنان و در گروه‌های نژادی و قومی مختلف بالاتر است؛ حتی پس از در نظر گرفتن سایر عوامل.

این موضوع نگران‌کننده است، زیرا بیماری‌هایی مانند لوپوس در زنان و برخی گروه‌های نژادی شایع‌تر هستند.

محدودیت‌های پژوهش

این مطالعه مقطعی بود، یعنی افراد را در یک مقطع زمانی بررسی کرد، نه در طول زمان. بنابراین نمی‌توان رابطه علت و معلولی قطعی اثبات کرد.

همچنین برآورد مواجهه بر اساس کد پستی نمی‌تواند رفت‌وآمد روزانه، محل کار یا کیفیت هوای داخل ساختمان را دقیقاً منعکس کند.

عوامل دیگری مانند عفونت‌ها، داروها، استرس، آلاینده‌های دیگر نیز می‌توانند بر سیستم ایمنی اثر بگذارند.

از اندازه‌گیری آلودگی تا پیشگیری

محدوده مواجهه با PM2.5 در این مطالعه بین ۳٫۳ تا ۱۳٫۸ میکروگرم در مترمکعب بود؛ سطحی که بسیاری از محیط‌های روزمره کانادا را شامل می‌شود.

واضح‌ترین ارتباط زمانی دیده شد که بالاترین و پایین‌ترین چارک‌های مواجهه مقایسه شدند، که نشان می‌دهد خطر ممکن است پس از عبور از یک آستانه افزایش یابد.

«پژوهش‌ها نشان می‌دهد هیچ سطح کاملاً ایمنی وجود ندارد»

— دکتر ساشا برناتسکی

راهکارهای کاهش مواجهه با آلودگی هوا

• نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی
• کنترل سخت‌گیرانه‌تر صنایع
• بهبود تهویه ساختمان‌ها
• اعلام هشدارهای عمومی در روزهای آلوده

کاهش آلودگی در خانه

افراد می‌توانند با پرهیز از سیگار کشیدن، استفاده از فیلترهای مؤثر، محدود کردن شمع و عود، سطح ذرات داخل خانه را کاهش دهند.

در روزهای دودآلود، بستن پنجره‌ها و استفاده از دستگاه تصفیه هوای با بازده بالا می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

نیاز به پژوهش‌های بیشتر

پژوهشگران قصد دارند داده‌های مناطق دیگری مانند بریتیش کلمبیا را بررسی کنند، جایی که دود آتش‌سوزی و شرایط آب‌وهوایی الگوهای متفاوتی ایجاد می‌کند.

مطالعات طولانی‌مدت می‌توانند بررسی کنند آیا ANA بالا واقعاً پیش‌بینی‌کننده بیماری‌های خودایمنی در آینده است یا خیر.

این پژوهش در نشریه علمی Rheumatology منتشر شده است.

نتیجه‌گیری

این مطالعه شواهد بیشتری ارائه می‌دهد که آلودگی هوا می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار دهد، نه فقط ریه‌ها و قلب. کاهش ذرات معلق ریز می‌تواند بخشی از برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌های خودایمنی باشد.

اگر به سلامت محیط زیست و بدن خود اهمیت می‌دهید، این مقاله را با دیگران به اشتراک بگذارید یا دیدگاه خود را در بخش نظرات بنویسید.